Zabiorę Was: # 83 – MALTA- ...MALY SWIAT , WIELKICH LUDZI…

cpt.Roman Miciński

...ZABIORĘ WAS ®
© cpt.Roman Micinski
________________________________________________________

Dlugo przymierzalem sie do postu o Malcie ,jej niepowtarzalnej historii, turbulencji jakie przeszla na przestrzeni dziejow, w tym 2 wielkich blokad i kilkunastu innych wojen, (w tym obu swiatowych), gdzie kazda z nich dawala okazje wykazaniem sie mestwem mieszkancow i, pomimo braku pomocy z zewnatrz, doprowadzila do zaniechania jej okupacji. Wielkie Imperia, rozne religie i przyczyny wojen, przetoczyly sie jak walec przez ziemie, tych w koncu 3 niewielkich wysp (Malta z Gozo i niezamieszkalej Kemmuna, jesli nie liczyc kilku innych skalek…).

W obliczu widocznych na kazdym kroku dowodow jej burzliwej histori, post ,nawet z setka zdjec i samemu sobie narzucony limit 3500 slow, niestety ciagle przekraczany (tutaj w tym poscie tez ! - tyle jest przeciez do opowiedzenia ;o)), nie jest w stanie opisac nawet ulamka Jej dziejow…

To jest tak, jak proba przekazania tresci i piekna “Pana Tadeusza”…jednym zdaniem…No niby mozna…, ale po co?... jesli original..(znaczy Malta…) - ciagle wystaje nad poziom morza… mimo Globalnego Ocieplenia i …milionow stop turystow rocznie, probujacych te wyspe zadeptac...

Ponoc jedyna na swiecie rzecza , ktora nie mozna zrobic, to zalozyc stalowego helmu na..lewa strone..stalowej zbroi ponoc tez nie..;o))

Zdjecia helmow i zbroi z najwspanialszej w Europie kolekcji klasycznego uzbrojenia sprzed wiekow - Zbrojownia Palacu Wielkiego Mistrza – La Valletta - Malta…

Wiec sprobujmy dokonac wspolnie tego co prawie niemozliwe, przy odrobinie pracy z mojej strony, opisac (powiedzmy w 5000 tysiacach slow) i pokazac (za pomoca powiedzmy… 200 zdjec – wyboru z … paru tysiecy), choc czesc atmosfery mojej ulubionej wyspy…A Was prosze o cierpliwosc i … konsekwencje w czytaniu.. do konca tego postu. Jestem pewien ze kazdy odkryje cos dla siebie..

Malta, jesli juz wykarzesz nia zaiteresowanie, mimo, ze kieszonkowych rozmiarow - otacza ciebie jak siec pajaka…

Polowanie na Pajaka —poludniowo wschodnia Malta 2015 rok

…wciagajac w coraz to nowe szczegoly, “odkrycia”, ktore sa potwierdzeniem poznanych histori... i to wprost na kazdym kroku.. Im wieksza wiedze o Malcie zdobedziesz, poznasz nowy szczegol, ludzi, czy miejsce… o krok dalej, czeka cie nastepna niespodzianka… W koncu szarpiesz sie jak w pajeczej sieci ,wiklasz sie w Jej odkrywanie, poznajesz ludzi z Malta zwiazanych…I wtedy nagle okazuje sie, ze Malta jest wprost wszedzie ,czy akuratnie jestes na niej ,czy nie…w mediach, w kinie i w tresci ulubionego filmu na CD, w liscie od przyjaciela z prosba o podpowiedz, co i gdzie na Malcie zobaczyc i w zdjeciach z wakacji wlasnych ;o)) …i Twoich znajomych.

A moze pamietacie tez film? Slynny “Sokol Maltanski” pierwszy z gatunku “ film noir” z 1941, z Humpreyem Bogartem w roli uwiklanego w - kryminalna historie morderstwa ,kobiete “femme fatale” i bezcenna zaginiona figurke?

Tak naprawde Malta jest dla nie tylko europejskiej, kinematografi tym, czym Hollywood, (Universal Studio, XXI Fox i inne filmowe firmy w Los Angeles), dla kinematografi amerykanskiej…WSZYSTKIM! To tutaj, na wyspie istnieja studia i plenery do wielu filmow stanowiacych kamienie milowe filmoteki

...swiatowej…niech wymienie tylko “Piratow” Romana Polanskiego (specjalny zbiornik wodny do filmowania scen walki galeonow ,czy “sztormow na morzu”…(tak na marginesie-Galeon “Neptune” cumuje we wloskiej Genui ;o)). Czesc plenerow filmu “ Gladiator”, oraz

zamek , wiezienie i ukryta w jaskini, kamienisto-piaszczysta plaza z filmu “Hrabia Monte Christo” tez filmowane byly na Malcie,gdzie czasami mozna tez spotkac samych aktorow i…aktorki ;o))

Dzieki bezposrednim polaczeniom lotniczym z Malta,do portu lotniczego LUQA (MLA)

La Valletta i jej porty z pozycji lotu srebrnego ptaka…

pierwsze z Krakowa, pozniej z innych wielkich aglomeracji… w tym ekonomiczne regularne polaczenia z Gdanska - powoli wszyscy stajemy sie Maltanczykami…ups!

( , a niektorzy czasami wbrew wymogom rasy…nawet z czarnym “opierzeniem” i … charakterem ;o)… co niektorzy uwazaja… ze jest cool ;o))

Nadmiar Malty i “maltanizmu” w Przyrodzie, jest jak sen-mara szalonego archeologa… gdzie wbije lopate… tam Tutanhamon… no dobrze… zartowalem..;o))..Choc jestem przekonany, ze jeszcze nie wszyscy z Was Malte odwiedzili…wiec napewno jeszcze nie wiedza..jak to jest ;o))..dlatego wiec …www.Zabiore Was..

Ale uwierzcie mi, kilkanascie moich pobytow i sluzbowo(statkiem),

Sfotografowany przez znajomych z brzegu, na m/v MANHATTAN - wplywam do zatoki Marsaxlokk w lecie 2011 roku(ani to pierwszy ani…na szczescie , nie ostatni z pobytow;o)).

czy wakacyjnych z rodzina, ciagle poglebiana wiedza o jej historii i osobiste jej odkrywanie na wyspie …nie zapobieglo ciaglemu wrazeniu jakie doswiadcza kot ...

robiacy swoje ( ups! ) posrodku Sahary…po prostu nie ogarnia sie tej calej kuwety!. A przeciez ….gdzie Malcie do wielkosci Sahary ;o))

Wrazenie nie ogarniania tej calej kuwety moze miec na Malcie kazdy, uzywajacy wlasnego mozgu, globtrotter. Przyklad - megalityczna swiatynia znana pod nazwa Hagar Qim - puzzla, ktora jest nierozwiazywalna zagadka dla historykow i naukowcow…Kto i jak zbudowal ten kompleks skomplikowanych komor, przejsc miedzy nimi, z blokow wapienia i piaskowca ..o wadze nie mniej niz 20 ton kazdy!?..i to na stulecia przed powstaniem angielskiego Stonehenge i..egipskich Piramid..? Na przyklad Swiatynia Mnajdra zbudowana zostala 6000lat temu! Ponoc uzywano techniki (i… podrecznych narzedzi) do pozbawiania olbrzymich blokow kamienych grawitacji…chwilowo, pozniej, po precyzyjnym ustawieniu kamiennego bloku… ta grawitacje przywracano…Proste nieprawdaz? Aby uzyskac doskonale powiechnie polaczen miedzy kamieniami - uplynniano ich powierzchnie, jak niesie wiesc gminna na Malcie… bardzo wysoka temperatura, dzieki podrecznym laserom zmieniajacym materie w postac plazmy…bloki skalne tez wycinano precyzyjnie laserem…nikt nie wie jak, chyba, ze mowimy o dostepie do techniki kosmitow…

Slady ludzkich osad, slady upraw, datuje sie na Malcie na 4000 lat przed nasza era, z prawie 100% pewnoscia, osadnictwo wyspy nastapilo z oczywiscie najblizszej... Sycyli . Epoka Brazu (ok 3200 p.n.e) eksplodowala kolejna kultura megalityczna, ktorej wyjasnienie ( podobnie jak powyzej - zadziwiajaca obrobka kamiennych 20 tonowych blokow), odbiera sen kolejnym pokoleniom archeologow. Zreszta podobnie, jak przyczyny jej znikniecia, ok.2400 p.n.e .W tym czasie ewoluowala, od zgrubnie obrobionych megalitow, do swietnie dopasowanych i obrobionych, tych ktore ogladac mozemy np. w wielkiej swiatyni megalitycznej w Tarxien…W chwili wolnej ..sprobujcie wyciac i wygladzic 20 tonowy blok skalny ( no dobrze nawet niech bedzie z miekkiego piaskowca ,a nie np. z…granitu)… przy uzyciu miedzianego dluta…Zycze …anielskiej cierpliwosci…;o))

Tak na marginesie - lekkie opoznienia w podrozy,dzieki fascynacji Malta ( a tak dokladniej to sasiednim Gozo ) zdarzaly sie juz w Starozytnosci. Legenda mowi ,ze mityczna Nimfa Calypso, (nie mylic z lodami), opoznila powrot do domu (na Itake ;o) ) Odyseusza..o raptem 7 lat. Czym byl zajety w tym czasie? ..Historia (..dyskretnie) milczy, choc nie mitycznym faktem jest, ze na Gozo do dzisiaj, oprocz wspanialej wzniesionej przez Krzyzowcow sw.Jana cytadeli ( Gran Castello z XVII w.) jest Prehistoryczna Swiatynia megalityczna Ggantija,starsza od Angielskiego Stonehenge (ok.5300 lat temu) i Wielkich Piramid (4.5 tys lat temu). Mozemy wiec byc pewni, ze przez te 7 lat, w chwilach wolnych, kiedy Odyseusz nie byl zajety Nimfami…

Nie sposob tutaj nie przypomniec obrazu “Kuszenie Odyseusza” …uzytego w poprzednim poscie;o))

zajmowal sie dogladzaniem powierzchni kamiennych monolitow…no chyba, ze uzywal technik rodem z ..kosmosu, co nie jest wykluczone… jesli sam byl kosmita..ups! ;o))

Geograficznie polozona w centrum Morza Srodziemnego, Malta stala sie automatycznie centrum Punickiego handlu juz okolo 1000 roku p.n.e.

Starozytni Grecy zaczeli okupacje wyspy ok.736 roku p.n.e, tworzac kolonie pod nazwa Melita, a gdy kolo fortuny wykonalo kolejne obrot - tak jak duza czesc Srodziemnomorza, wyspa trafiala kolejno pod wplywy Kartaginczykow i Rzymskiego Imperium.

Malta chrzescijanstwo otrzymala jakby z pierwszej reki…jak mowi inna legenda, to wlasnie tutaj na polnocno zachodniej czesci skalistej wyspy - rozbil sie statek wiozacy Swietego Pawla i to z jego rak pierwsi maltanczycy otrzymali chrzest.

Pod skrzydla Bizancjum(wschodniej czesci upadajacego Rzymskiego Imperium), Malta trafila w 395 roku ,aby w 870 zostac zdobyta przez muzulmanskich Arabow, ktorzy przez 320 lat, do czasu odbicia Malty przez Normanskich krolow z Sycyli, odcisneli silne, ale glownie w pozytywnym zakresie, pietno na maltanskiej kulturze ,jezyku,sposobie prowadzenia i roznorodnosci upraw, oraz na zyciu codziennym.Pomimo normandzkich rzadow – arabowie az do 1250 roku stanowili duzy procent populacji i na swoj styl wplywali na sposob zycia na wyspie - od metod uprawiania handlu, po jej wyspy, obrone, uprawe roli i styl jadanych posilkow. Nawet dzisiaj np. konie na wyspie hoduje sie i ujezdza wedlug arabskich metod …

Po krotkim okresie panowania Aragonow, Malta trafila w rece Imperialnej Hiszpani.

Bedac dosc daleko od obszarow faktycznego zainteresowania Hiszpani (jest to okres odkryc geograficznych, odkrycia nowego swiata, podboje Inkow i kolonizacja Ameryki Lacinskiej, wiec Morze Srodziemne nie bylo wtedy w modzie), oraz faktycznych wplywow w Europie, Malta byla takim troche niechcianym dzieckiem. Kiedy wiec Kawalerowie sw.Jana , zwani poprzednio Szpitalnikami z Jeruzalem, pozniej Kawalerami z Rodos, zostali jako ostatni przedstawiciele Chrzescijanstwa z tego Rodos i ze wschodniej czesci basenu Morza Srodziemnego, wyparci w 1522 roku, przez rosnace w sile Ottomanskie Imperium, za namowa Karola V - Imperatora Rzymu, w 1530 roku zostali osadzeni na Malcie.

Podobnie jak historia Krzyzakow w Prusach (Kawalerowie sw.Marii), tak tez Kawalerowie sw. Jana,Szpitalnicy z Jeruzalem, zwani pozniej Kawalerami Maltanskimi, szli sladami najstarszego Zakonu Ziemi Swietej -Templariuszy, ktorych Zakon jeszcze w czasie I –szej wyprawy Krzyzowej w 1119 zalozyl z 8-ma kompanami, rycerzami pochodzacy z francuskiej Szampani, Hugh de Payens.Zgromadzenie powstalo jako Zakon Biednych Rycerzy Chrystusa,ktorzy zamieszkujac jerozolimskie wzgorze Swiatyni Salomona (Temple of Salomon) uzywalo skrocona nazwe –Templariuszy.

W przeciwienstwie do Nich, dwa pozostale Zakony dotrwaly az do dnia dzisiejszego, natomiast Templariusze –“wynalazcy” systemu bankowego, (ktorego pryncipia stosuje sie wspolczesnie), zostali unicestwieni przez Francuskiego Filipa IV-PIEKNEGO (ups!) w PIATEK 13 Pazdziernika 1307 roku! ( tak, tak tradycja feralnego Piatku 13 tego- datuje sie z 1307 roku!), zabierajac do grobu nie tylko tajemnice ukrycia bajecznych skarbow nie odnalezionych do dzisiaj, ale rowniez nie rozwiazalnego kodu, ktorym opisywal ich transakcje finansowe i ukrywal miejsce zdeponowania skarbow (mowa o nie mniej niz …200 tonach wyrobow i monet z… czystego zlota),

co zreszta bylo jedna z przyczyn ich upadku. Choc wolnomularstwo i jego rytualy do zludzenia przypomina Templariuszy, wiec to co pisze powyzej o ich unicestwieniu… moze nie byc prawda. Ale historie tajnych stowazyszen i zakonow (np.Jezuitow, czy Opus Dei )..to calkowicie inny temat i… na inny post.

Osadzeni w 1530 roku na Malcie, Szpitalnicy jak sie mienili Kawalerowie sw.Jana, przezornie i na szczescie, praktycznie od dnia przybycia, zabrali sie do roboty, budujac umocnienia, forty i przeksztalcajac wyspe szybko, w niezdobyty, jak sie mialo wkrotce okazac, bastion przeciwko zalewowi islamskiej mocy. Wprowadzili w budowie ostatnie, wloskie nowinki militarnej technologi, budujac imponujace, ostro zakonczone, czesto w ksztalcie gwiazdy bastiony, podziwiane do dzisiaj,

a mogace wytrzymac turecki ogien dzial, uzywajacych nowoczesnych, ciezkich kul odlanych (w Istambule) z brazu, z miedzi dostarczonej z Islamskiej Anatoli i cynku z Chrzescijanskiej Cornwalli (sic!)

Faktem jest, ze Kawalerowie wspierani byli finansowo i fizycznie, przez wlasnych braci zakonnych z calej Europy, w wiekszosci potomkow slawnych i bogatych rodow, ktorzy czuli sie wprost w obowiazku wspierac zakon osiadly na wyspie. Finansowa, ale tez wojskowa pomoca Malta byla wspierana rowniez przez Imperia Europejskie

- w koncu silna Malta mogla, przyjmujac cios na siebie - ochraniac tzw. miekkie podbrzusze Europy, raczej slabo przygotowanej na zalew Islamskiej pozogi Turkow Osmanskich. Inna, zreszta tez wspierana przez Sultana sila, byli atakujacy Europe i jej srodziemnomorska zegluge, Korsarze z Polnocnej Afryki (z tzw. Barbary Coast), wiec silna flota Malty zbudowana i dowodzona przez Kawalerow Maltanskich, chronila interesy moznych Europy, umozliwiala nie tylko rozwoj wlasnych szlakow zeglugowych, ale tez, niejako przy okazji, ustawiala Malte jako centrum handlu.

Jesli juz o korsarstwie mowimy – to inny tak naprawde, rodzaj piractwa – gdyz odbywajacy sie w sposob zalegalizowany, w interesie religijnym (przeciwko np. islamowi), ekonomicznym (oczywiste - zwyciezca potyczki zabieral wszystko, a niejako przy okazji oslabial ekonomicznie krolestwo przeciwnika), a odbywalo sie na podstawie glejtu i w imieniu Ksiecia, Krola, czy Imperium, wiec nie uznawane bylo za czyste, karane glowa, morskie przestepstwo. Kiedy Kawalerowie sw.Jana przybyli na Malte w 1530 roku, zastali flote Korsarska dzialajaca pod flaga Hiszpani, dobrze ustanowiona na Birgu – miasteczku na jednym z 3 polwyspow wielkiej zatoki, znanej pozniej jako Wielki Port La Valetta. Szybko wiec przejeli nie tylko te flote, rozbudowujac ja do znaczacych rozmiarow, ale przejeli tez licencjonowanie pod Maltanska Flage, kapitanow i ich Korsarskie statki, w tym lukratywnym morskim businesie.

Uzyskanie licencji korsarskiego kapitana nie bylo wcale latwym zadaniem. Nie wystarczylo byc dzielnym wilkiem morskim, doswiadczonym i sprytnym, a przy tym bogatym, kapitanem wlasnej galery, czy w pozniejszym okresie, statku zaglowego, lub galeonu.

Trzeba bylo przejsc jeszcze dluga droge aplikacji o uzyskanie Maltanskiej Licencji i glejtu, wydawanych wylacznie przez Wielkiego Mistrza Zakonu, a umozliwiajacych korzystanie z Maltanskiej Flagi.Taki aplikujacy kapitan nie tylko musial zdac skomplikowany egzamin z umiejetnosci nautycznych, nawigacyjnych i manewrowo-taktycznych, ale tez przekonac co najmniej kilku bogatych kupcow, lub ksiazat, aby zainwestowali w jego przedsiewziecie, statek, jego ubezpieczenie, wyposazenie i zaloge,w sumie wcale nie bagatelnych sum. Tylko po przejsciu tej drogi, w oparciu o przychylnosc Wielkiego Mistrza,

otrzymywal te upragniona Korsarska Licencje. Zalogi maltanskich korsarskich statkow - oprocz oczywiscie w poczatkowym okresie - sily wioslujacych galernikow, skladaly sie z wyspecjalizowanych, nie mniej niz dowodzca-przewaznie rownoczesnie Brat Rycerz Zakonu Kawalerow sw. Jana, odwaznych i gotowych na wszystko ludzi.

Byli miedzy nimi: Piloci znajacy miejscowe srodziemnomorskie wody, Nawigatorzy, Doktor, Zarzadca niewolnikow/galernikow, Kapitan Artyleri Pokladowej i Kapitan Oddzialu Pryzowego… ciesle, bosmani i zaloga zaglowa,a czesto jeszcze urzednik-liczmen (w imieniu Wielkiego Mistrza i Kapitana rozliczajcy zyski wyprawy) ,oraz mlodzi adepci, szkolacy sie w wyzej wymienionych zawodach i handlowcy rozpoznajacy nowe komercyjne rynki.

A zycie statkowe nie bylo latwe, wszyscy oni stloczeni byli na, w koncu, niewielkich pokladach owczesnych statkow, stanowiac jego silna jak piesc, narodowa zaloge, w wiekszosci skladajaca sie z Maltanczykow, ale dowodzona przez obcokrajowca-Kapitana-Brata Zakonu Maltanskiego.

Bardzo szybko maltanskie swietnie zorganizowane korsarskie statki, siejac zgroze na calym Morzu Srodziemnym, wyrobily sobie taka renome, ze wiekszosc atakowanych wrogow, na widok rozwijanej przed atakiem Maltanskiej Flagi…opuszczaly swoja… na znak poddania sie, wiedzac ze i tak nie maja zadnych szans w potyczce.

“Piractwo turystyczne” ;o)) na Malcie nawet dzisiaj ma sie dobrze - pod Maltanska flaga i tuz obok Palacu Wielkich Mistrzow Zakonu.

Maltanscy Korsarscy kapitanowie przez cale zlote wieki 16 i 17, byli jednoczesnie Kawalerami Maltanskimi roznej, ale przewaznie francuskiej, angielskiej, niemieckiej i hiszpanskiej narodowosci.

Dopiero 18 wiek przyniosl mozliwosc uzyskania najwyzszej licencji przez miejscowych Maltanczykow. Na koniec wieku w 1798 roku, na Malcie ciagle bylo oficjalnie zarejestrowanych nie mniej niz 23 gotowych do dzialan korsarskich statkow. Pomimo odchodzenia od tego typu, graniczacej ze zwyklym piractwem, morskiej dzialalnosci, az do 1825 roku Korsastwo w mniej, czy bardziej ostentacyjne formie zachowalo sie na Malcie.

Do histori przeszly tez nazwiska najwybitniejszych korsarskich Kapitanow-zeby chocby wspomniec:

Z 16 i 17 wieku na przyklad; Hiszpana Alonso de Contreras, Ojca Zakonu, Mathurina Romegasa - Rycerza Zakonu Maltanskiego, wslawionego w czasie Wielkiego Oblezenia Malty przez Turkow Sultana Sulejmana I-szego

( na zdjeciu portret namalowany przez mojego przyjaciela, znanego po obu strona Atlantyku maltanskiego malarza Angiusa..),

czy Ojca Ectora Giannetines-Rycerza Kawalerow Maltanskich ,ktory zostal pozniej Wielkim Mistrzem Zakonu.

Nikt inny jak wlasnie Zakonni Kapitanowie Maltanscy byli sola w oku Sultana Orientu, ale takze wspieranego przez niego slynnego pirata Barbarossy (po 1551, kiedy to ulegl sultanowi w zbudowanym przez siebie Tripoli) dzialajacego wzdluz polnocnych wybrzezy Afryki- wybrzeza Barbary, ktory swe zale donosil do Istambulu. Staly sie one niejako jedna z przyczyn wielkiej karnej wyprawy na Malte Sulejmana Wspanialego (1494-1566), wielkiego wladcy Imperium Ottomanskiego,ktory zawojowal obszary Europy i Azji - od Balkanow i Wegier po Iran.

Pierwszy raz Kawalerowie Sw.Jana, zaszli za skore Sulejmanowi w latach 1520-tych. Majac siedzibe na strategicznie, dla lini zeglugowych Sulejmana, polozonym Rodos (do dzis mozemy podziwiac wzniesione przez nich zamki obronne), skutecznie odcinali Sultanowi dostep do zaleznego od niego Egiptu, skad do Istambulu sprowadzal ziarna zboz i zagrazali pielgrzymom w drodze do Mekki. Pomimo 20 krotnej przewagi dopiero po 145 dniach oblezenia, utracie ok. 15 000 ludzi i 1/3 ze swoich 300 statkow – Sulejman zdobyl Rodos i …po raz pierwszy w histori…wykazal nie spotykana dotad w swoich podbojach lagodnosc, dajac wszystkim ocalym Kawalerom mozliwosc swobodnego opuszczenia Rodos w przeciagu 12 dni od zakonczenia walk, a pozostalym mieszkancom…3 lata na decyzje ,czy chca pozostac po rzadami Imperium, czy swobodnie je opuscic. Ponadto, co juz bylo niemal przyczyna buntu jego oddzialow, uznal bohaterstwo w obronie Rodos Kawalerow sw.Jana, a posunietego w wieku Wielkiego Mistrza, wprost zalowal, ze wyrzuca go z wyspy na poniewierke…

Czy byl to blad Sultana? Chyba tak, przeciez dotad,albo wyzynal w pien obroncow, albo uznawal za dozywotnich niewolnikow, nota bene dopuszczajac nawet do wladzy w swoim Wielkim Imperium, jesli uznal ich madrosc i zdolnosci. (Wielu zostawalo jego najblizszymi doradcami, dowodcami jego wypraw, ze slowianska niewolnica Roxana sie nawet ozenil, dajac jej wielka wladze nad samym soba i czyniac ja Pania na Topkapi). Narzekania Sultanskiego Haremu pod jej, Roxany, nadzorem, na straty zamowionych sukien, materialow, olejkow zapachowych i owczesnych kosmetykow, powodowane atakami z Malty, byly kolejna przyczyna Wielkiej Swietej Wyprawy na Malte. Jak na ironie, wsrod uwolnionych Braci Kawalerow sw.Jana na Rodos, byl Jean Parisot de La Valette, przyszly Wielki Mistrz Zakonu i przyszly slawny bohater Obrony w Oblezeniu Malty.

Tak, Jean de La Vallette zostal bohaterem Oblezenia Malty w 1565 roku ,gdyz pomimo utraty bastionow i wiekszosci swoich ludzi, dziesiatkujac Osmanskich Turkow i ich flote, aby w koncu po trwajacej ponad 3 miesiace okupacji wyspy, ale utrzymaniu ufortyfikowanych miast, zmusic wojska Sulejmana do odwrotu. Oblezenie Malty w 1565 roku bylo ostatnia wielka bitwa Krucjat… Swieta Wojna…dla obu walczacych stron, zarowno Chrzescijan, jak i wyznawcow Islamu, dla tych drugich wielka, porownywalna z Krola Jana Sobieskiego Odsiecza Wiedenska w 1529 roku, porazka.

Pattio w Palacu Wielkich mistrzow - La Valletta-Malta

Determinacja w obronie jaka wykazal Valletta i jego Kawalerowie, mogla wynikac z… przepowiedni Michaela Nostrodamusa z 1550 roku ( centuria Quat. I-9) - ktory przewidzial ... ”ze Malte zaleje Islamska pozoga 50 tysiecy islamskich wojownikow, przybylych na 200 statkach, gdy sasiednie wyspy zostana puste… i ze bedzie to w Histori ostatnia wielka Bitwa Krucjat”…Choc mimo, ze Nostrodamus dozyl wyniku tejze przepowiedni (zmarl w 1566 roku) w swojej centurii o przegranej tureckiej… nie wspomnial ani slowem.

Ta Swieta Wojna w obronie wlasnej religi, oblezenie chrzescijanskiej Malty przez Islamskich Turkow - nie byla jednak prowadzona swietymi srodkami…chyba, ze za takie “uswiecenie srodkow”, uznamy strzelanie z dzial w przeciwnika …glowami wczesniej wzietych do niewoli i zabitych “niewiernych”…Bylo to “rycerska” odpowiedzia na turecka metode odsylania nabitych na dzidy …glow Maltanskich Rycerzy. Maltanczycy zajmowali sie tez “partyzantka”, zatruwaniem jedynych dostepnych zrodel wody, czy uzywaniem plonacych zagwi zarzucanych na atakujacych wrogow. Tureckie podkopy pod mury bastionow i wysadzanie ich minami, bylo tez na porzadku dziennym. Oblezenie widzialo tez sceny podwodnych walk nurkow i plywakow uzbrojonych w noze i miecze, bedac wzorcami dla podobnych scen z filmow z Bondem…z JAMESEM BONDEM ;o)).

Kawalerowie Maltanscy stosowali tez walke psychologiczna i na przyklad rozprzestrzeniali falszywe rozkazy, polecajace odwrot Turkow od prawie juz zdobytych murow…aby z powrotem w obozie znalezc mogli….calkowicie zniszczone zapasy, spalone juz prawie ukonczone machiny obleznicze, ktore za plecami atakujacych Turkow niszczyla maltanska ”partyzantka”, wysylana w celu wspomozenia La Valletty z innych broniacych sie na wyspie miast i klasztorow. W koncu w obliczu topniejacej sultanskiej floty, regularnie niszczonej przez nocne pirackie ataki kilku dlugich lodzi maltanskich, ktore dzienny ostrzal tureckiej artyleri przeczekiwaly… zatopione w wielkim porcie, aby w nocy obsadzone desperatami atakowac otomanskie okrety…(sic!), potega i desperacja Sultana wzdobyciu Malty, zaczela sie wahac. W obliczu nadciagajacej zimy, (to bylo tez przyczyna odstapienia od murow Wiednia w 1529 roku) i pogloskach o nadciagajacej 7 000-nej pomocy z Sycyli, zdziesiatkowane walka, dezynteria i innymi chorobami, brakiem swiezej wody, wojska Sultana opuscily Malte na pokladach garstki uratowanych z nocnych atakow i podkladanego przez maltanczykow ognia, statkow wlasnej, tureckiej floty.

Za soba zostawili zniszczone, ale nie zdobyte bastiony Kawalerow, tuz przed tym, kiedy rosnaca opozycja do kontynuowania walki niemal nie zmusila La Valetty do poddania sie. Jak Krol Sobieski pod Wiedniem, tak Wielki Mistrz La Valletta na Malcie, obaj zapobiegli ekspansji Sulejmana Wspanialego i Islamu w Europie.

Na Malcie odkryjemy tez ciemniejsze strony Historii. Dyskusyjnym elementem w tej, z puktu widzenia chrzescijanstwa, slusznej sprawie, pozostaje dzialalnosc Swietej Inkwizycji w latach 1574-1798, ktorej siedziba wciaz znajduje sie po stronie Vittoriosy na polwyspie Birgu. Swoimi znanymi powszechnie i na niemal kazdym kontynencie (nie bylo jej tylko na Antarktydzie, z tego co wiem, ale moze sie myle... ) metodami, przez eliminacje tych zachwianych w wierze, wiedzm, diablow i innych szamanskich czarnoksieznikow – umacniala pozostalych niezachwianie w jedynej slusznej wierze, przyczyniajac sie do jej ostatecznego zwyciestwa. Do Palacu Inkwizycji, bedacym pozniej, w czasach brytyjskich uzywanym jako oficerska mesa, a tym bardziej do lochow pod nim, gdzie przekonywano wiezniow Inkwizycji do przyznania sie do konszachtow z diablem, jeszcze dzisiaj, po tylu…ponad 200 latach…naprawde nielatwo jest wejsc. Ponura atmosfera i ilosc duchow przeszlosci, przypadajaca na kazdy milimetr kwadratowy powiechni (Sredniowieczny dylemat - Ile diablow miesci sie na koncu szpilki?)… aktualnego muzeum - przekracza akceptowalna przez zwyklego smiertelnika ilosc. Zreszta podobna odczucia mialem w kazdej z kilkunastu odwiedzanych na swiecie siedzib sadow Inkwizycji…od Europy…przez Kolumbie …po Peru i Chile…, ze o amerykanskim Salem nie wspomne…

Malta pozostala niepodbita az do 1798, umacniajac jeszcze bardziej swoje szance, rozbudowujac wspanialy, podzielony na 2 wielkie zatoki port ( Marsamxett , oraz the Great Harbour), budujac ufortyfikowane wspaniale miasto La Valetta, z Palacem Wielkich Mistrzow i Katedra Sw. Jana,stoczniami, warsztatami wyposazenia statkow, piekarniami i…szpitalem. Ten ostatni lezal przeciez w zakresie podstawowych celow Zakonu …SZPITALNIKOW, Kawalerow Mieczowych sw. Jana od czasu powolania ich w Jerozolimie.

Tak macie racje – oprocz wielkiego wplywu Kawalerow Mieczowych na cala kulture i rozwoj ekonomiczny, agrotechniczny calej Malty, tutaj w La Valletta – w niewielkiej odleglosci od Palacu Mistrzow, blisko zatoki portowej i z nia polaczony sekretnym wykutym w skale wejsciem, znajduje sie najstarszy, najdoskonalej wyposazony i…demokratyczny poniekad, pierwszy, dedykowany celowi ratowania zycia i zdrowia…szpital w Europie.

Czemu demokratyczny? – bo majac 2 potezne sale, czesciowo wykute w skale, obslugiwal niemalze na rowni, poszkodowanych Kawalerow i Rycerzy w gornej Sali (placacych czesciowo za pobyt), jak rowniez nieplacace osoby z nizin spolecznych Malty, a ...nawet niewolnikow ze statkow i galer w dolnej, nieco skromniejszej sali. Wszyscy mieli podobne lozka szpitalne, kotary je oslaniajace i niewielkie wneki na potrzeby osobiste, jedli podobne posilki na talezach ze srebra i zlota…pozostajac pod opieka starajacych sie niesc najlepsza pomoc, zarowno braci zakonnych, jak w okresie pozniejszym - siostr zakonnych ( w tym innych wyznan i kosciolow! ). Byl to tez pierwszy na swiecie szpital dedykowany (przez swoje sekretne polaczenie z plaza nadmorska, pod fortyfikacjami, ale juz poza nimi, dla cierpiacych i poszkodowanych w bitwach na morzu, dowozonych, przewaznie noca szalupami, marynarzy i oficerow maltanskiej, ale rownierz wrogiej (sic!) floty.

Zniszczone okupacja turecka umocnienia zostaly szybko odbudowane, Kawalerowie zdawali sobie sprawe ze ich przetrwanie na wyspie w duzej mierze bedzie zalezalo od ich zdolnosci obronnych, gdyz wczesniej, czy pozniej znajdzie sie imperium chcace zagarnac bogactwa stworzone przez Zakon.

Rozbudowali i wzmocnili istniejace szance obronne, wszystkie miasta wyspy wlaczyli w siec obronna, a srodkowy polwysep wielkiego portu zabudowali imponujacym,

obronnym miastem, nadajac mu, w podziece za wspaniala i niezachwiana obrone wyspy, imie swojego najbardziej zasluzonego dla dziejow Zakonu, Wielkiego Mistrza - La Valletty.

Jego cialo po smierci spoczelo tez w pieknej Katedrze

wybudowanej tuz kolo Palacu Wielkich Mistrzow, katedry pod wezwaniem, oczywiscie sw. Jana, patrona Zakonu. Tutaj tez spoczywa wiekszosc Kawalerow Maltanskich, pod imponujacymi, utworzonymi z wielokolorowych marmurow plytami nagrobnymi.

W katedrze znajduje sie tez wspanialy obraz przedstawiajacy smierc sw.Jana. Imponujacy w dramaturgi smierci, oraz w swoich wymiarach obraz, namalowany zostal poczatkach 17 wieku przez jednego z przygarnietych do Zakonu Kawalera, znanego pod imieniem Caravaggio…Tak , to wlasnie na Malcie i pod skrzydlami Kawalerow Maltanskich, Michelangelo Merisi – Caravaggio, borykajacy sie cale zycie z powtarzajacymi sie aresztowaniami i wielokrotnym wiezieniem, szukal ucieczki od kary za morderstwo popelnione w Rzymie. Mimo, ze w czasie pobytu na Malcie, na zlecenie Wielkiego Mistrza

Wielki Mistrz Alof de Wignacourt (1607-1608, Louvre, Paryz)

namalowal jego portret, oraz kilka innych slynnych obrazow, w pazdzierniku 1608 trafil do wiezienia Maltanskiego Zakonu, skad…dosc szybko uciekl na Sycylie, do Syrakuz…

Malta,przezywajac okres wspanialego rozwoju,

innemu wielkiemu Imperatorowi Napoleonowi I - szemu , dopiero w 1798, ktory w drodze do Egiptu zajal wyspe zmuszajac Kawalerow do jej opuszczenia i przeniesienia sie do monastyru we wloskim Triescie, skad trafili w 1834 roku do..Rzymu.

Francuzi niezbyt dokladnie i raczej chaotycznie… zlupili wyspe, jednak koscioly, Palac Wielkich Mistrzow dosc gruntownie ogolocili ze zlota i broni, natomiast …szpital.. tak skrupulatnie, ze do dzisiejszych czasow zachowalo sie tylko kilka srebrnych oryginalnych misek pacjentow (sic!).

Krotkie, ale brutalne rzady Francuzow, wywolaly powstanie rdzennych Maltanczykow na wyspie, a Kawalerowie swoimi dyplomatycznymi kanalami zwrocili sie o pomoc do Brytyjczykow, w celu odbicia i ich powrotu na wyspe.

Admiral Horatio Nelson, ktory i tak postepowal za Flota Napoleona od czasu jej wyplyniecia z Tulonu, choc zostal odciety przez sztorm, dogonil Francuzow odpoczywajacych w zatoce pod Abū Qīr i wydal im w pierwszych dniach sierpnia 1798, bitwe morska zwana Bitwa nad Nilem, zatopil 13 z 17 statkow floty Francuzow…Bylo to dzialanie niezwykle…skutecznie, bo zatopil flote wlacznie ze statkiem wiozacym kosztownosci zlupione na Malcie.

Abukir lezy blisko ujscia zachodniego, (slynnego… z odkrytego przez Francuzow w 1799 r Kamienia z Rosetty) , ujscia Nilu, wiec moze dlatego zloto i srebro z Malty, dobrze przykryte namuliskiem wielkiej rzeki, nie odnaleziono do dzisiejszego dnia. W 1799 Admiral Nelson odbil Vallette i wygnal ostatnich Francuzow z Malty, zajmujac ja w imieniu Korony i gwaltownie ….zapominajac o prosbie Zakonu Kawalerow...

Brytyjczycy nie kwapili sie z inwestowaniem w swoja nowa kolonie (przyznana przez konferencje paryska w 1814 roku), i dopiero wojny krymskie (1853-1856), a pozniej otwarcie Kanalu Suezkiego, podniosly strategiczne znaczenie Malty jako brytyjskiej bazy wojennej.

Czesc z inwestycji i obronnych murow wzniesionych przez Kawalerow Maltanskich – Szpitalnikow wymagala odnowy, port rozrosl sie do wielkiej unowoczesnionej bazy morskiej, zatrudniajac 12000 specjalistow, systemy obrony czynnej i biernej rozbudowano wciaz opierajac sie o zalozenia Wielkiego Mistrza La Valetty.

Cale miasto zyskalo tez na wygladzie.

System dzial obronnych chroniacych wejscie do portu zyskal dodatkowe stanowiska, a w roku 1884 uzyskal 2, najwiekszego kalibru na calym Morzu Srodziemnym, ladowane od przodu, armaty,

z ktorych jedna, w forcie Rinella zachowala sie do dzisiaj. Jest ona szczytem osiagniec 19 wiecznej wiedzy rusznikarskiej… imponujace 100 tonowe dzialo zbudowane w firmie Armstrong o kalibrze 17’72” (ok 45 cm!),

miotajace 1 tonowe pociski przy pomocy 168 kg ( w 4 workach) czarnego prochu. Mialy one, z drugim, podobnym po drugiej stronie Wielkiego Portu, byc przeciwwaga dla nowego na Morzu Srodziemnym rozkladu sil…

Nowiusienkie pancerniki obrony wybrzeza “Duilio” i “Dandolo” zaprojektowane przez wloskiego projektanata okretow i budowniczego Bernedetto Brina, ukonczone w 1882 mialy po …4 takie dziala ...dzieki zazylej przyjazni projektanta z brytyjskim najwiekszym producentem dzial, uzbrojenia, opancerzenia i..calych okretow - Wiliamem Armstrongiem. Zbudowane zgodnie z nowa doktryna wojenna obrony wloskiego wybrzeza, przez obrone swoich baz wojennych i glownych miast, szybkimi, ale nie nadajacymi sie do dzialan zaczepnych i oceanicznych pancernikami, spowodowaly prawdziwa panike w Admiralicjach Angli, Francji, Austro-Wegier i Rosji i..na calym Morzu Srodziemnym. Brytyjczycy tak poczuli sie zagrozeni, ze uzbroili swoja najwieksza baze - Malte w 2 takie same dziala, ale kiedy zbudowali dla rownowagi swoj nastepny pancernik INFLEXIBLE bedacy dokladna kopia “Duilio”, wyposazyli go w 4 dziala, ale “tylko” 81 tonowe o kalibrze 406 mm …bo ich wlasny brytyjski producent Armstrong nie byl w stanie dostarczyc”oryginalow” 100 tonowych i 450mm…(sic!)

Na Malcie, w Forcie Rinella do dzisiaj mozna podziwiac te 11 metrowa machine wojenna, napedzana cisnieniem pary wodnej ( przy pomocy wegla i lopaty), systemem pomp hydraulicznych - obslugujacy nie tylko ustawienie i wycelowanie samego dziala, ale tez podawanie pociskow i prochu z komor amunicyjnych. Dosc powiedziec, ze jeden (cwiczebny - bo tylko takie wykonaly te dziala w calej histori) wystrzal, wraz z jego przygotowaniem… kosztowal tyle co caly miesieczny zold oficerow i zolnierzy calego fortu, a bylo ich niespelna 200!.

Dobrze,do czasu ups! skrywana tajemnica bylo, ze przedsiebiorczy zolnierze lubili takie (nota bene b.rzadkie) cwiczenia bojowe, gdyz po nich, skrupulatnie zebrany, nie spalony do konca w czasie wystrzalu, czarny proch, wymieniali na ponetne wdzieki przyfortowych markietanek. Te z kolei, juz za brzeczaca monete, dostarczaly go miejscowym amatorom odstrzeliwania z prochowych flint...bocianow i innych wedrujacych w rytm zmieniajacych sie sezonow, ptakow wedrownych, dla ktorych Malta byla szansa odpoczynku na 3500 km trasie do Afryki, a okazywala sie smiertelna pulapka...

Zreszta tak im zostalo do dzisiaj, to znaczy ptakom - bo dalej wedruja, Maltanczykom, bo dalej strzelaja do nich z broni juz bardziej nowoczesnej ( pomimo apeli przyrodnikow ) …tylko czarnego prochu i…markietanek jakby brak…ups! I komu ten ...proch przeszkadzal ? ;o))

Wiec jak juz jestesmy przy tematyce wojskowej (a opowiedzenie nawet epizodow z Histori Malty, bez zahaczania o tematyke wojskowa jest niemozliwe..ups!;o)) to wspomnijmy jeszcze o znaczeniu Malty jako brytyjskiej bazy w czasie I szej wojny swiatowej i wprost kluczowej roli w dzialaniach ( szczegolnie w odcieciu dostaw dla Africa Corps Rommla w Afryce Polnocnej) aliantow w czasie II wojny swiatowej.

Wykazujac niezwykly heroizm, pomimo wysilkow brytyjczykow odcieta od dostaw (slynny, okupiony wielkimi stratami, ale umozliwiajacy przetrwanie, konwoj ratunkowy z 15 Sierpnia 1942 roku w ramach akcji PEDESTAL), za bohaterstwo mieszkancow zostala doceniona przez krola Georga VI krzyzem jego imienia.

Konwoj z 15 sierpnia 1942 (akwarela Raymonda Dominica Agiusa-Malta)

Ciezkie bombardowania Vallety i innych miast Malty przez wloskie i niemieckie samoloty mialy obrocic w stos gruzow cale miasta, a przede wszystkich zalamac zdolnosci wyspy jako bazy lotnictwa, marynarki wojennej ( nasze lodzie podwodne – m/in “Dzik” ), skad odcinano nie mniej niz 15% wszystkich dostaw z Wloch na Afrykanski Teatr Wojenny (Afryka Corps lisa pustyni -Rommla). Na przyklad polskie lodzie podwodne przeczekiwaly zanurzone pod woda dzienne ataki lotnicze, podobnie jak lodzie Kawalerow Maltanskich zatapiane w porcie w obawie ognia sultanskich dzial w 1665r, port opuszczaly pod oslona nocy. Mimo, ze lotnicze ataki Wlochow i Luftwaffe praktycznie nie ustawaly, mieszkancy przeczekiwali ataki w zbudowanych przez siebie w litym piaskowcu schronach …pod domami. Wiele z nich mozna podziwiac w Vallecie do dzis, ale poza moze jednym..trzeba przekonac lokalnych mieszkancow, aktualnych wlascicieli domow w Vallettcie, zeby je udostepnili I chociaz nie zawsze zgadzaja sie zeby je fotografowac, to herbate i chlodne napoje z miejscowego..kaktusa agawy ...maja swietne;o))

Zdarzaly sie tez cuda. Do nich nalezy zaliczyc atak bombowy na katedre w Mosta… Katedra ta ukonczona po 27 letniej budowie w 1860, wedlug projektu maltanskiego architekta Giorgio Grogneta de Vasse, poswiecona jest sw. Marii, slynna byla z tego, ze przykrywa ja jedna z najwiekszych na swiecie, nie podpartych kolumnami kopul. W trakcie niemalze nieustannych bombardowan Malty w czasie II wojny Swiatowej, byla tez swiadkiem cudu…Zapelniona modlaca sie o przetrwanie nalotu miejscowa ludnoscia, przetrwala uderzenie spadajacej bomby, ktora przebiwszy slynna kopule, zaryla sie w posadzce i…nie wybuchla. Rozbrojona, pozostaje tam zreszta do dzisiaj, jako swiadectwo prawdziwego cudu…

Wspanialych kopol na Malcie nie brakuje choc sa moze mniej, niz ta w Mosta-slawne…

Post kolonialnych, brytyjskich sladow, pomimo odzyskania przez Malte pelnej niepodleglosci w 1964 r i przystapienia wraz z Polska do Uni Europejskiej w 2004 roku, pozostaje na wyspie duzo wiecej…

Ostatni dzien przed wycofaniem brytyjskiej budowy Leylandow (wiosna 2011rok) -

…Autobusow, ktore mimo glosnych i pozostawiajacych po sobie geste obloki niedopalonej ropy silnikow, klimatyzacji..”naturalnej” i twardych kanap…przez ok. 50 lat zapewnialy praktyczny, tani i..niezawodny transport miedzy miastami Malty. Doslownie nastepnego dnia po wykonaniu tych zdjec - na przystanku w Birzebbuga i w drodze do La Valletty, nowowczesne i wyposazone w klimatyzacje, autobusy…pomimo komputerowego systemu informacji i doskonalych rozkladow jazdy…spowodowaly dlugo (cale tygodnie !) trwajacy chaos w wewnetrznym transporcie Malty.

Pisalem to juz wyzej..o Malcie, podobnie jak o Zakonie Kawalerow Sw. Jana, ostatnio zaliczonych przez niektorych do tajnych stowazyszen rzadzacych swiatem, mimo uznania ich przez papierza Jana XXIII w 1961 roku za lojalnych dla Kosciola Katolickiego – mozna tak bez konca…

Malta przyciaga jak magnes … i jak magnes od siebie odpycha, wzbudzajac wszystkie skrajne uczucia, od milosci do nienawisci, nie pozwalajac o sobie zapomniec kiedy jestes od niej daleko, nienawidzac, gdy sie na niej znajdujesz…Co przyciaga - to napewno ludzie, niezwykla mieszanina ras, charakterow, postaw zyciowych. Z poczatku nieufni, malo komunikatywni, gdy tylko ich przekonasz do siebie gestem, lub slowem, maltanskie serca mieszkancow sa Twoje. Sa wsrod nich Maltanczycy ktorych wolami, konmi, promem czy samolotem z wyspy nie wyciagniesz, sa tacy ktorzy bez lyku swiezego, pozamaltanskiego powietrza nie wytrzymuja na niej dlugo…

Np. moj znajomy - Raymond Dominic Agius, uznany na swiecie artysta plastyk z maltanskiego Marsaxlookk, spedza pol zycia w USA i w podrozach, pozostala czesc kazdego roku…spedza na Malcie, zawsze tworczo zajety praca, promocja swoich rysunkow, akwareli i dziel malarskich, oraz …Malty…

To on twierdzi, ze Malta jest brudna, zakurzona pylem wlasnej polpustyni i tym nawianym z Sahary, zadeptana przez turystow (co jest poniekad prawda, mimo, ze z nich, z turystow, zyje…), spalona niemal do cna afrykanskim sloncem, zle zarzadzana przez skorumpowanych politykow… Korupcja zreszta wydaje sie jednym z glownych maltanskich problemow..no i turysci zreszta tez.. w tym ci najmniej zdyscyplinowani i niesforni ;o))

Powiedzcie mi jednak w ktorym innym miescie na swiecie, ba, samej stolicy Państwa, praktycznie w jego centrum, jednego z trzech polwyspow - miasteczek - Birgu (Citta Vittoriosa), tuz po bastionem SAINT ANGELO ciagle nalezacych, jako zamorskie terytorium, do Kawalerow (Maltanskich) sw.Jana,