Zabiorę Was: # 66 LONDYN –TILBURY FORT - JA, ELZBIETA I

cpt. Roman Miciński

..ZABIORĘ WAS ® :

__________________________________________________________

...”Wiem, ze mam cialo watlej kobiety, ale mam serce i sile Krolowej,Krolowej Angli...I zaden ksiaze Parmy,krol Hiszpani, czy jakis inny krol Europy, nie odwazy sie zaatakowac naszych granic.Raczej sama wezme bron do reki,obejme osobiste dowodzctwo, bede waszym generalem,waszym sedzia i obronca waszego honoru na polu walki,predzej to, niz pozwole ,aby jakikolwiek dyshonor ,czy ujma nas spotkala.”-

Elzbieta I – Fort Tilbury lipiec 1588

(Wspolczesna rekonstrukcja przemowy Elzbiety I w Forcie Tilbury)

Czy slowa plomiennej przemowy, wygloszonej przez pelna watpliwosci i poprostu strachu, Krolowa Angli Elzbiete I, do garstki kapitanow, kaprow i wlascicieli uzbrojonych statkow handlowych zakotwiczonych na Tamizie z Jej polecenia, stajacych naprzeciw fortu w Tilbury, mogly wystarczyc ,aby zagrzac ich do prawie beznadziejnej walki???

Przeciwko tym malym, niedoposazonym, bedacym w kiepskim stanie okretom, zblizala sie najwieksza w Histori Europy wiekow srednich, ARMADA Hiszpanskiego Imperium.Byly to flota skladajaca sie z nowo zbudowanych i wyposazonych w dziala , nowoczesne jak na tamte czasy, wielkich galeonow, ktorych piramidy zagli - jak donosily raporty z wybrzeza..zaslonily horyzont i zachodzace na Atlantykiem slonce.

Elzbieta I(1533-1603) – nigdy nie zamezna, Krolowa Angli, ostatnia z dynastri Tudorow-byla nieodrodna corka znanego wszystkim (chocby z ilosci posiadanych zon) Krola Henryka VIII i jego 2 –giej zony, Anny Boleyn.

Urodzila sie na przedmiesciach Londynu,w tzw.Starym Palacu w Greenwich, zbudowanym przez jej dziadka Henryka VII,a nie w nieco pozniej zbudowanym(w 1616 roku) Domu Krolowej,ktory czesto niezgodnie z historycznym faktem, opisywany jest jako miejsce jej urodzin.W Starym Placu urodzil sie zreszta Henryk VIII – Jej Ojciec i Jej przyrodnia siostra Krolowa Szkocji Mary.

Niezwykle popularna za zycia i chyba jeszcze bardziej, po swojej smierci ,wyznaczyla swoim dlugim pozostawaniem u wladzy,okres „elzbietanski” w Histori Angli.Przez czas swojego panowania- rekord, dopiero niedawno pobity przez jej imienniczke Elzbiete II .

Okres jej rzadow- to Angielski Resesans, naznaczony takimi nazwiskami w literaturze angielskiej jak William Shakespeare, Edmund Spenser (znany miedzy innymi z panegirykow chwalacych krolowa), and Christopher Marlowe.To tez okres properity-naznaczony wzrostem ilosci ludnosci kraju,rozwoju handlu, zamorskich zdobyczy i odkryc,wzrostem ekonomiczny i..umocnieniem sie Protetestantyzmu w Angli.Jednoczesnie okres wojen, plag nekajacych wyspe ,biedy i kataklizmow..

My jednak skupimy sie na innym , wielkim, zeby nie powiedziec, wiekopomnym sukcesem Krolowej - obrony swojego Krolestwa przed Wielka Hiszpanska Armada.

Ale nie sposob wyjasnic przyczyny wyslania Hiszpanskiej Armady przeciwko Elzbiecie, bez przyblizenia historycznego tla epoki i zawilosci rodzinnych i religijnych kontrowersji i powiazan Tudorow.

Elzbieta –byla wychowana w srodowisku Protestackim, podobnie jak jej brat, krol Angli Edward VI ,ktory na krotko objal tron po Ojcu, Henryku VII w 1547 roku-- w wieku zaledwie 9 lat ,kiedy to Elzbieta miala lat 14-cie.Znalazla sie w samym sercu nadwornych intryg, wsrod osob zarzadzajacych panstwem w imieniu nieletniego Krola,spostrzegana jako Protestantka, mimo, ze wspomogla po niespodziewanej smierci brata, swoja siostre Mary I , zdeklarowana Katoliczke, w jej sukcesji do tronu.Wziela wraz z Nia udzial w tryumfalnej procesji, 3 sierpnia 1553 roku ,wraz z okolo 800 katolickimi z przekonania moznymi Angli ,popierajacymi jej, Marii sukcesje do tronu.

Zaledwie rok pozniej ,z rozkazu przyrodniej siostry, Elzbieta , trafila do wiezienia w londynskim Tower, postrzegana jako centrum Protestanckich konspiracji, pomimo, ze u boku siostry pilnie uczetniczyla w katolickich mszach.Grozila jej nawet egzekucja - jako osobie bezposrednio zagrazajacej aktualnej krolowej-ale na szczescie skonczylo sie na areszcie domowym, w rezydencji rodzinnej na polnoc od Londynu.Pozostawala tam az do czasu kiedy,po smierci siostry(tzw. Krwawej Marii-przydomek nadany jej za krwawe rozprawienie sie z Protestantami angielskimi-zmarla na raka przydatkow)- sama Elzbieta zostala ...Krolowa w 1558 roku.(Zaledwie 400lat pozniej urodzil sie Roman M....cpt.Roman M. ;o))

Faktem historycznym jest, ze Elzbieta stosunkowo niesmialo wspierala Protestantow ..i to najchetniej... na cudzej ziemi..We Francji w 1562-63 roku i w Szkocji, wspomagala aktywnosci lokalne w celu zrzucenia z tronow Katolickich monarchow, bedacych rownoczesnie wrogami Angli.Te eskapady wojenne okazywaly sie jednak drogimi ,zle zaplanowanymi i nieefektywnymi.Angielskie sily byly zle wytrenowane,zle wyekwipowane i podobnie jak ich monarchini, bez serca do walki.
Dopiero pomoc Holenderskim Protestantom,bedacym wtedy poddanymi najwiekszego imperium Europy – Hiszpani, przyniosla w 1581 roku efekty, ale jakby calkowicie niezamierzone przez krolowa.Holenderska kampania Anglikow,pomimo utraty Antwerpi , w czym niemala role odegral tutaj fort LIEFKENSHOEK. (opisany ponizej, lezacy na Skaldzie kolo Antwerpi),mimo ,ze nie udolna i pelna porazek, zostala zauwazona i wzbudzila wielka zlosc ....Imperatora Hiszpani..

Filip II, widzac w 1585, ze wojska angielskie, pod wodza Earla Leicester, wspomagaja przetrwanie Holenderskiej Rewolty,uzmyslowil sobie, ze bez odciecia angielskich dostaw,i zniszczenia angielskiej floty ,efekty jego kampani w Holandi(dzisiaj czesci Belgii) - pomimo zdobycia Antwerpi, nie beda trwale.

W ten sposob, budowana od 1585 roku, nawieksza, najmocniejsza na swiecie ARMADA hiszpanskich, ok.130 galeonow, po ogolocenie niemal calej Hiszpani z nadajacych sie do budowy drzew,wspaniale wyposazona w najnowoczesniejsze dziala i po zabraniu okolo 30 000 wojska na swoje poklady...stala sie zagrazajacym bezposrednio Elzbiecie I , faktem i zagrozila istnieniu Krolestwa Angli...Angielskie proby jej zniszczenia w Cadiz (Hiszpania) w 1587..tylko o rok opoznily jej wyruszenie...

Tilbury Fort jest strategicznie polozony na polwyspie utworzonym przez nature, na zakrecie Tamizy.

Stanowi jeden z elementow zespolu fortow, z zamierzenia chroniacych Londyn przed latwa do inwazji, wodna droga, jaka jest rzeka Tamiza, prowadzaca z Morza Polnocnego, wprost do serca Londynu ,centrum Krolestwa i calej Angli.

Juz w XIV i XV wieku dostrzezono jego znaczenie- w koncu nie dosc ,ze ponad 80% wszystkich dobr wedrowalo w dol i gore rzeki w poblizu Przyladka Tilbury ,to przy zwezajacej sie w tym miejscu Tamizie,przyladek ten stanowil idealne i pierwsze mozliwe miejsce do ladowania jakichkolwiek wojsk inwazyjnych ,a to ze wzgledu na plycizny i mokradla w dolnym biegu rzeki.W takim przypadku, droga do Londynu ,jego dokow i bogactwa... stalaby przed wrogiem otworem.

Pierwsza stala fortyfikacja w Tilbury, zbudowana zostala jeszcze za czasow Henryka VIII, jako konsekwencja i obawa przed inwazja w swietle narastajacego napiecia miedzy Protestancka Anglia ,a Chrzescijanska Francja i samym Panstwem Papieskim.Tradycyjnie obrona wybrzeza (dla oszczednosci krolewskiej klasy) , pozostawala na glowie,co rusz nekanych ze strony Francji nocnymi rajdami , lokalnych ,nadbrzeznych lordow i wiosek im przynaleznych.I mimo, ze napiecia miedzy Francja , a Panstwem Papieskim, raczej wykluczaly porozumienie w sprawie wspolnej inwazji - Krol Henryk VIII zdecydowal, aby rozbudowac istniejace lokalne wieze i kilka istniejacych niewielkich fortyfikacji , w system czegos bardziej odpowiedniego do oslony Londynu przez wrogiem.

W ten sposob powstal stosunkowo niewielki fort artyleryjski, zdolny do ostrzelania rzeki i atakujacych karawel, czy galeonow.Calkowity kosz pierwszej fazy przebudowy wyniosl astronomiczna sume ...211 owczesnych Funtow i pozwolil na zakup potrzebnego drewna, kamienia, 150,000 cegiel, oraz ponad 220 ton ..kredy uzytej do budowy 2 poziomowej podpory pod dziala,rampy dla dzial wzdluz rzeki,oraz uregulowania bagien stanowiacych oslone fortu od strony ladu..Kapitan Francis Grant , jego zastepca, oraz 2 osobowa straz przy bramie,plus czterech kanonierow stanowilo obsluge tego wyposazonego w 5 dzial fortu. Za czasow Elzbiety I ,w obawie przed Hiszpanska Armada, zostal wzmocniony kamienno-ziemnymi bastionami, obsadzony zaloga 3 oficerow i 66 zolnierzy (na przyklad taki stan zalogowy byl w 1651 roku).

Opisywane zagrozenie Armada Hiszpanska, spowodowalo gwaltowny wzrost znaczenia fortu-armia zostala zmobilizowana do ochrony ujscia Tamizy ,a sam fort rozbudowywal swoje fortyfikacje pod nadzorem Roberta Dudleya, zarzadcy Leicester.

8-go sierpnia 1588 roku ,barka z Greenwich - przybyla sama Krolowa Elzbieta I i.. przemowila do stacjonujacych kolo fortu sil ,oraz do szyprow zebranych na rzece okretow....

...”Ja ELZBIETA I ,Krolowa Angli...”

Blady strach przed sila ARMADY ,trwal nawet jak juz wiesci o Jej zagladzie zostaly potwierdzone..W nastepnym roku rozbudowe fortu przejal wloski specjalista od fortyfikacji, Federigo Giambelli,wzmacniajac koncentryczne rampy i blockhauzy,budujac doly ochronne,fosy i palisady za koszt okolo ...305 Funtow.

Slynna zwycieska bitwa Floty Holenderskiej, ktora niemal unicestwila Flote Brytyjska pod Medway(zatoka u ujscia Tamizy w czerwcu 1667), posrednio uchronila Londyn ,gdyz Holendrzy, w obawie przed fortem w Tilbury (i lezacym po przeciwnej stronie rzeki- fortem Gravesend), nie odwazyli zapuscic sie tak gleboko w gore rzeki. Holendrzy nie wiedzieli jednak ,ze w tym czasie fortu Tilbury ( i Londynu) bronily tylko..dwa sprawne dziala.Przegrana bitwa morska zmusila jednak krola do zatrudnienia Sir Bernarda de Gomme,(Holendra na uslugach angielskiego krola!), do rozbudowy wszystkich fortow Tamizy i inwestycji w dodatkowe az... 80 dzial do jej obrony.Po Wojnach Angielsko-Holenderskich od 1670 roku, fort byl wielokrotnie rozbudowywany pod nadzorem Sir Gomme -drewno (300 grubych pali) sprowadzono az z Norwegii,na stale pracowalo w forcie co najmniej 256 sprawnych rzemieslnikow.Efekt byl imponujacy- 5 ramienny uklad gwiazdy fortu- mial 4 bastiony wzmacniane cegla i zewnetrzne kurtyny obronne,skladajace sie z podwojnych fos.Mimo, ze zaadoptowano istniejace blockhousy,to rampy zbudowane za czasow Elzbiety I -zniknely przebudowane i wzmocnione kamieniem...Calosc zostala podniesiona, zeby zapobiec zalewom przez przyplywy..i wyplenic szczury...ktorych liczba zawsze ,na przestrzeni CALEJ histori fortu ..zawsze!... przekraczala liczbe stacjonujacego w forcie i jego poblizu wojska.;o))

XVII wiek przyniosl zmiane funkcji wykorzystania fortu-stal sie glownie ..magazynem prochu.Pod kolejnych przebudowach-dodano dwa potezne magazyny –fort byl w stanie pomiescic 19 000 barylek prochu!!! Wiazalo sie to tez ,po wielu wypadkach,z proba usuniecia magazynow prochu z Dokow Londynu i Greenwich - gdzie stacjonowaly glowne sily marynarki...Trzymanie prochu zbyt blisko miasta stanowilo zagrozenie samego Londynu – ciagle czesciowo przynajmniej drewnianego, nawet po odbudowie , po wielkim pozarze w 1666 roku.(Numer tego posta-to #66--jesli myslicie ze to przypadek..jestescie w bledzie;o))

Fort Tilbury sluzyl takze za wiezienie( gdzie wiezniowie masowo umierali na tyfus).Na przyklad po powstaniu Jakobinow in 1745,kiedy trzymano tam 268 szkockich gorali(z ktorych 45 zmarlo-jeszcze przed czekajacym ich w Londynie sadem).

Warunki sanitarne dla zalogi fortu nigdy nie byly komfortowe, 15 oficerow i nigdy nie mniej niz, 150 zolnierzy,(ktorzy musieli dzielic 1 lozko na dwoch), nie mialo nawet bierzacej wody.Dopiero w 1877(sic!) zamontowano tam pierwsza rure z woda , a…toalety..dopiero po 1880 roku!

Wraz z rozwojem techniki wojennej, nowa artylerie dodano w czasie Wojen Napoleonskich i ponownie w latach 60-tych IXX wieku, artylerie przeciwlotnicza w latach II Wojny Swiatowej i mimo, ze przez wszystkie te lata fort Tilbury stanowil element aktywnej obrony Tamizy i Londynu – do konca IXX w. jego strategiczne znaczenie spadalo ,wraz z dalszym rozwojem „technologi militarnej” i taktyki wojennej.Byl jednak niezwykle przydatny jako miejsce tranzytowe dla przechowywania – wpierw prochu strzelniczego, pozniej nowoczesniejszych srodkow pirotechnicznych i amunicji, a w czasie wojen swiatowych, jako miejsce logistycznego przegrupowania wojsk. W czasie II wojny swiatowej – niemieccy piloci prowadzacy naloty na Londyn obierali ("pod pache...") Tamize za punkt odniesienia (i mimo wciaz wspolczesnie istniejacych platform obrony przeciwlotniczej przy ujsciu rzeki)

,przelatujac miedzy innymi nad fortem Tilbury, bedacym elementem obrony przeciwlotniczej...stosunkowo latwo osiagali Centrum Londynu.Oczywiscie-jesli po drodze nie spotkali Polskich Squadronow Mysliwskich...

W latach 1950-tych znaczenie fortu tak spadlo, ze zostal zdemilitaryzowany, zostajac turystyczna atrakcja, uwazana za najlepiej zachowany egzemplarz XVII wiecznej techniki obronnej w calej Wielkiej Brytani i jedyny zachowany, oryginalny magazym prochu strzelniczego tamtej epoki.

A wracajac do Krolowej Elzbiety I – nie mogla przewidziec, ze Wielka Armada, czesciowo rozbita i spalona kolo Calais(Francja), przez taktyczna walke niewielkich, ale szybkich sil angielskich, przez zle dowodzenie i wyczerpujace sie zapasy, przez brak zwyklego zeglarskiego szczescia i zla pogode, tak czesta na Kanale La Manche (zwanym tez kanalem Angielskim..ups!- w zaleznosci po ktorej stronie kanalu zadamy to pytanie;o)) - ulegnie praktycznie calkowitemu rozbiciu.Chluba Filipa II, rowniez dzieki fatalnej w skutkach decyzji powrotu do Hiszpani, przez oplyniecie Angli od polnocy –podjetej przez uratowane z zywiolow-angielskiego i zlej pogody galeony ,upstrzyla ich wrakami wybrzeza wschodniej Angli, Polnocnej Szkocji i Irlandii. Tylko 67, z ok. 130 galeonow,w straszliwie zlym stanie, ze zdziesiatkowanymi wyglodzonymi zalogami,osiagnela po miesiacach zeglugi porty Hiszpani, aby przywiezc wiadomosc o klesce...

Zniszczenie Armady uwazane jest za najwazniejszy punkt chwaly w calej erze elzbietanskiej,co prawda nie zakonczylo wojny z Hiszpania, trwajacej do Jej,Krolowej ostatnich dni ,15 lat pozniej, ale zapoczatkowalo chwale angielskiej bandery i sukcesy w kolonizowaniu praktycznie calego swiata.

Za historyczne bohaterstwo Elzbiety I uznac wiec nalezy slowa wypowiedziane –w dobrze Wam juz znanym FORCIE TILBURY ;o)), w obliczu, jeszcze w pelni sil ARMADY HISZPANSKIEJ, nadciagajcej zza horyzontu...

…”Ale potwierdzam wam- nie mam zamiaru zyc jeslibym miala zawiesc siebie sama i moich ukochanych poddanych.Dlatego przybylam tutaj do Fortu Tilbury,nie dla sportu, czy rekreacji, ale bedac przekonana w przeddzien narastajacej goraczki czekajacej nas walki- ze albo zyc bede z wami w chwale ,albo polegne tutaj, w tym nadrzecznym kurzu - z moim Ludem, dla mojego Boga, dla Krolestwa, dla Honoru Krwi....

Czy fort TILBURY jest w jakis sposob wyjatkowy? Tak ,dla brytyjczykow napewno... i z punktu widzenia histori z nim zwiazanych...

ale podobnych mu fortow,broniacych dostepu do nie tylko nadmorskich i rzecznych miast i portow ,znajdziemy na swiecie bez liku..Modernizowane, wraz z rozwojem wiedzy i techniki wojennej, pozostawiaja swiadectwo historii i ludzi nierzadko slawnych ze swoich podbojow (choc nie tylko na polu walki;o)), ktorzy, w towarzystwie wielkich armi- ..”odwiedzali” te forty przy okazji pobytow ..”krajoznawczych” w obcych krainach...jakby przy okazji niszczac stojace im na drodze podboju forty i zmuszajac je do nieustannej odbudowy i modernizacji. Przyklady-prosze bardzo –chocby broniacy Gdanska fort WISLOUJSCIE ..... , czy przedstawiony na zdieciach fort LIEFKENSHOEK na rzece Skaldzie chroniacy(bezskutecznie) Antwerpie...Lista „odwiedzajacych” ten w koncu niewielki fort, slawnych z Histori tego swiata, jest naprawde imponujaca.

Wspomnijmy tylko dla przykladu :Alessandro Farnese-Ksiecia Parmy,potomka Habsburgow, ktory w 1579 roku zajal dla natepnych pokolen Habsburgow(na cale 200 lat!) praktycznie cala Holandie(i duze czesc aktualnej Belgi),