Zabiorę Was: #56 -ALEUTY- ALASKA - WYSPY NA KONCU SWIATA # 1/3 -->TYLKO DLA ORLOW

cpt. Roman Miciński

..ZABIORĘ WAS ® :

____________________________________________________

…Wyspy na koncu swiata…a przynajmniej na Swiata Krawedzi..Ich, nie koronowana stolica to Dutch Harbor,lezacy na wyspie Unalaska

Dutch Harbor na wyspie Unalaska widziany z lotu ..amerykanskiego orla bialoglowego - stolica Aleutow,maksymalnie ok.4 tysiace ,w wiekszosci najemnych pracownikow i..niewiele stalych mieszkancow.Stanowia ok. 85% ludnosci CALYCH ALEUTOW.Dutch Harbor to najwiekszy port Krabowy I Lososiowy swiata- przetwornie,baraki mieszkalne,jedyny hotel Aleutow(czerwone dachy), 2 muzea,lotnisko..i w tle najwyzej polozona na swiecie byla baza armi USA(ponad 300 metrow na poziom morza) - Fort Schwatka z II wojny sw. ,na gorze Ballyhoo ..wszystko na jednym zdieciu ,w 3-ch zatokach i w ladowej odleglosci…. polgodzinnego spaceru - 4 km…Male jest piekne..;o))

Lezy…. na tej same szerokosci geograficznej co..polski Malbork ..tyle, ze prawie dokladnie po przeciwnej stronie kuli ziemskiej. Powiedzialem –prawie…Gdyby wiec ktos sie wybieral( na nogach ;o)) – to w obie strony - wychodzac miejska “brama” z Malborka - czy to na Wschod, czy na Zachod, ma mniej wiecej taka sama droge…Sugeruje zabrac kalosze, bo po drodze beda..Oceany- idac na wschod – Pacyfik..na zachod - Atlantyk..

Baraki portowe portu Duch Harbor wyspy Unalaska

Aha! – najkrotsza droga bylaby przez Biegun Polnocny – ale tam kalosze musza byc ocieplane;o))..Z kaloszami oczywiscie zartowalem..chociaz nie! - Gdy bylem na Aleutach pierwszy raz - nie mialem kaloszy i jak tylko wszedlem w tundre w..adidasach….natychmiast tego pozalowalem..wiec wybierajac sie na Aleuty DOBRE ! kalosze obowiazkowo wezcie ze soba..;o))

Tundra to stlamszony sniegiem,szargany zimnymi wiatrami ”las” o wysokosci- a raczej grubosci, 30-60-czasami 80 cm-przyczepiony do wulkanicznego podloza, odrebny “kosmos” ,ktory tylko czeka na te kilka cieplejszych dni ”lata” w roku- zeby przy temperaturze 13 -16 stopni –wystrzelic kwiatami ,na 3 tygodnie polarnego lata..

Caly archipelag Aleutow, to praktyczne lancuch podwodnych wulkanow, zaznaczajacy sie ponad powierzchnia Pacyfiku , okolo 150 wyspami i niezliczonymi skalami, wybiegajacy z Alaski na 1800km w Pacyfik - “pol-okrag ognia”.Liczac od podstawy ..to najwyzsze gory i wulkany na swiecie ,ale zanurzone sa w Oceanie i wystaja tylko czesciowo nad jego powierzchnie.Wyspa Unalska-majac swoj wlasny ,wysoki na 1735 metrow Wulkan Makushin,ktory wyspe stworzyl, ma za sasiada wyspe Unimak ,z jej najwyzszym na Aleutach wulkanem Shishaldin (2857mtr).On to jest bohaterem logo tego postu,oraz logo calej strony internetowej www.Zabiorewas.blogspot.com . Jesli dodamy do tego ponad 7252 metry pobliskich glebokosci Oceanu w tzw.Glebi Aleuckiej( Aleutian Trench) - to mamy..najwyzsze gory na swiecie przekraczajace 10 km wysokosci!!

Aleuty opasane sa tez kregiem pradow morskich,ktore sa zbawieniem i jednoczesnie przeklenstwem wysp.Z jednej strony przynosza przebogate w pozywienie dla wszystkich morskich stworzen wody,ocieplaja klimat – temperatura wody rzadko spada ponizej +3 stopni C.,przez co Dutch Harbor jest jedynym nie zamarzajacym portem glebokowodnym na Alasce..ale tez przynosza jednoczesnie, najwyzsze w calych stanach USA opady deszczu (252 dni opadow deszczu i sniegu w ciagu roku!) .I prawie nieustajace mgly!!!. Tylko dwa razy na przestrzeli kilku lat,udalo mi sie zrobic prezentowane zdiecia – kiedy wulkany Unimaku pokazaly dostojenstwo w pelnej krasie - odsloniete doslownie na chwile, z otaczajacych mgiel.

Kolejnym blogoslawienstwem i jednoczesnie przeklenstwem wysp byly…wydry morskie zamieszkujace te piekne, ale surowe wyspy w ilosciach nieprzebranych..do czasu… az w poczatkach XVIII wieku rosyjcy mysliwi nie przybyli tutaj w celach lowiecko-zarobkowych.I nie tylko, przy pomocy lokalnych mieszkancow niemal wytlukli cala populacje wydry morskiej, ale tez niemal unicestwili lokalna spolecznosc przez przywleczone choroby,tak czy inaczej zmienili te wyspy na zawsze.

Nim jednak Rosyjscy mysliwi pojawili w poszukiwaniu skor wydry morskiej ,mieszkali tu autochtoni. Przez ostatnie..9 tysiecy lat!..Nim pierwsze kamienie tworzace najstarsze egipskie piramidy zostaly polozone –Unanganowie byli juz STAROZYTNYMI mieszkancami lancucha Aleuckich wysp!!! O tym, ze wyspy sa zamieszkale…bardzo dlugo nikt nic nie wiedzial ,i…dlatego nikomu to nie przeszkadzalo.Badania archeologiczne w zatoce Margaret ,po srodku osady w Dutch Harbor ujawnily…najstarsza na swiecie cywilizacje, ktora naukowcy nie sa w stanie przypisac do zadnej innej znanej. Pozostaly po niej kosciane wyroby i maski – doslownie kilkadziesiat sladow materialnych po cywilizacji rozpostartej na niewielkim terenie jednej wspy, ale w czasie …okolo 4 tysiecy lat!

Dopiero pozniej ,okolo 3500lat temu pojawily sie w warstwach archeologicznych slady pobytu “wspolczesnych” Unganow i ich wioski.

Miejscowi Unanganowie (w aleuckim UNANGAX oznacza - “Ludzie” ) ,nazwani pozniej Innuitami(..tez oznacza “ludzie”), Aleutianami(po aleucku - “wyspiarze”),potem Eskimosami, Indianami,wreszcie Naturalnymi Amerykanami- zyli , czyli potrafili przetrwac w tych niemozliwych rejonach, w calkowicie zyciu ludzkiemu niesprzyjajacych warunkach. Mieszkali w niewielkich “wioskach” ktore tworzyl… jeden dom..wielorodzinny.Zbudowany z plaskiego kamienia (podstawa), z zeber kaszalotow(boki i dach) pokryty byl trawa, a ogrzewany kanalami dymowymi ze spalonego “blubbera”- podskornego tluszczu ssakow morskich.W nich to ,oswietlajac je olejowymi kagankami, potrafili przetrwac 10 miesieczne zimy ,w oparciu o dary z morza - wykorzystujac doslownie wszystko ...z upolowanych z morskich ssakow, lososi,krabow i ptactwa morskiego.A zimy byly duzo srozsze niz wspolczesnie, Morze Beringa lezace tuz na Polnoc od Aleutow,przez dlugie stulecia cale bylo pokryte lodem. Znalezione w Dutch Harbur - na brzegu zatoki Margaret(na zdieciu panoramy-tuz przy hotelu z czerwonymi dachami) kosci upolowanych Bielug, Foki obraczkowanej i Niedzwiedzi polarnych dobitnie o tym swiadcza.Potwierdzaja tez sklad menu Unganow i ludow zamieszkujacych Unalaske przed nimi.Unganowie skrzetnie tez zbierali … kawalki drewna,jako ze drzew na wyspach porosnietych tundra - nigdy nie bylo.Pnie drzew z Kanady i zachodniego wybrzeza USA ,czasami wyrzucane byly na czarne od wulkanicznego piasku, kamieniste plaze.

Szkic wnetrza Unganskiej chaty – z dziennika podrozy III wyprawy Jamesa Cooka w 1778,sporzadzony przez kronikarza wyprawy Johna Webbera.

“Wioska” mogla tylko liczyc na siebie i byla w stanie przetrwac kolejna zime tylko wtedy, jesli miala nie mniej niz 3-4 pelnosprawnych mezczyzn-mysliwych-jesli ci w walce np. z wielorybem, czy morsem zgineli,lub stracili sprawnosc – w ciagu najblizszej zimy…ginela cala wioska…

Na wyprawy lowieckie na te wody niemozliwe-nie tylko ze wzgledu na mgle ,ale tez na niezwykle silne fronty i sztormy,wywolane wiatrami opadowymi z gor o prawie 3000 mtr wysokosci , wyplywali ,w zaledwie kilka osob ,“bajdarkami”. Ta rosyjska nazwa przylgnela do lokalnego canoe zwanego “iqyaX” (polska nazwa “kajak” ma zrodloslow w jezyku UNGANAX !) ,zbudowanych dokladnie pod wymiar i ciezar wlasciciela. Zbudowane byly ze szkieletu zrobionego z kosci morskich ssakow ,lub wylowionych z morza kawalkow drewna, obciagnietych skora lwa morskiego - pojedyncza lodz – z 2 duzych samcow, lub skory slonia morskiego, pedzlowana byla do przezroczystosci goracym tranem i olejem z tluszczu podskornego.Zszywanie lodzi (i impregnacja skor) byly specjalnoscia kobiet - a szyte byly… peczniejaca w wilgoci trawa(sic!) .Dzieki swojej odwadze i prymitywnym wydaloby sie oszczepom I harpunom, wojownicy byli w stanie w 2-3 bajdarki - upolowac lwa morskiego,morsa ,foke ,ale tez …wieloryba.

Probowalem bezskutecznie na Aleutach znalezc taka ,oryginalna Bajdarke…Niestety, wszystkie one, albo ginely w morzu razem z wlascicielem ,albo…w przypadku jego smierci na ladzie…zabieraly jego – wlasciciela i przewaznie jedynego uzytkownika ..w morze …do Krainy Wiecznych Lowow.Nie sa znane groby originalnych Unganow…W trakcie przymusowej ewakuacji ludnosci zarzadzonej przez amerykanow w 1942(zagrozenie japonskim atakiem) kilkanascie oryginalnych bajdarek zostalo zniszczonych amerykanskimi siekierami- po 3 latach- nikt juz nie zostal z tych, co potrafili starymi metodami zbudowac bajdarke.
Natomiast zachowaly sie specyficzne czapki(amerykanie powiedzieliby- bejsbolowki, ale wtedy jeszcze nikt o czyms takim jak Ameryka nie slyszal) - Sluzyly jako ‘przyrzad nawigacyjny(sic!), talizman , gwarancja szczesliwego polowu i..powrotu do wioski .Oprocz oslaniajacego od wiatru i deszczu daszka,mialy przyczepione zbla traw zebrane przy wiosce, gwizdzac na wietrze- wskazywaly do niej kierunek ,mialy przyczepione talizmany z kosci zwierzat morskich ,na ktore byla wyprawa lowiecka.Oprocz rytualnych zdobien byly tez zawsze zwienczone koscianym posazkiem orla w ataku.Wierzono, ze w glebokiej mgle-krzyk walczacych w powietrzu orlow o zdobytego lososia,zawsze nad ladem ,lub miejscem tarla-ostatecznie wskarze mysliwym droge do domu.

Ubierali sie oni w kurty i spodnie wykonane z futra wydry morskiej,oslaniajac sie od wiatru i ciaglych opadow kurtkami zrobionymi z wypreparowanych wlasnym moczem - tez zszywanych trawa ..jelit foki.Kurtkami ,ktore idealnie chronily przed wilgocia, wiatrem ,a jednoczesnie byly lekkie i oddychaly jak Goretex i inne nam wspolczesne “wynalazki” z supermaterialow ,jako ze jelita to stworzona przez Nature doskonala blona polprzepuszczalna...

Na zdieciach Kamejki – kobiety ,wojownika, i..malego dziecka ,oraz surowiec- wypreparowane jelito foki gotowe do zszycia na kurtki.

Tak na marginesie-jeden wojownik..”w ciagu roku “zuzywal” okolo 3 Kamejek…

Rosyjski handel futrami, po prawie calkowitym wytrzebieniu wydry morskiej na Kamczatce ,zainteresowal sie Aleutami. Czemu wydra morska - bo to kolejny ,po Unganach zdolny przezyc w tych trudnych warunkach “ORZEL” wysp Aleuckich (spokojnie ..do prawdziwych ORLOW zaraz wrocimy).
Wydre, jako jedynego ssaka morskiego - w koncu prawie cale zycie przebywajacego w zimnej wodzie, NATURA nie wyposazyla w tluszcz podskorny.Tak jak pletwale,walenie, morsy ,lwy morskie,foki bielugi,niedzwiedzie polarne - wszystkie one chronione sa warstwa tluszczu przed wyziebieniem ,w koncu stalocieplnego wnetrza organizmu - tak tylko wydra morska”wylamala” sie z tej zasady…Czemu? Bo Natura dala temu, najmniejszemu na swiecie ssakowi morskiemu - (do 30 kg i 1-1.2 metra dlugosci)-najdoskonalsze futro w swiecie zwierzat!.Dosc powiedziec, ze futro wydry morskiej sklada sie z dwoch poziomow- od skory wlos jest tak gesty ze wylapuje pecherzyki powietrza, a te, nagrzane od temperatury ciala , nie dopuszczaja zimnej wody do kontaktu z cialem.Gorna warstwa wlosia jest..wodoszczelna.Na jeden cm 2 powierzchni skory wydry - przypada 150 000 wlosow (nie przeslyszeliscie sie- 150 TYSIECY/cm2 !).Czy bedziecie sie dalej dziwic, ze dla handlarzy futrami stala sie wydra glownym celem polowan,kiedy za jej skore placono rownowartosc wagi w zlocie?
Przebywajace cale zycie w wodzie wydry, sa tez jedynymi ssakiami(poza czlowiekiem) na stale uzywajacymi narzedzi..sic! W ich przypadku-trzymanego na brzuchu kamienia o ktorego rozbijajaja skorupy malzy ,slimakow morskich i krabow –tuz przed ich zjedzeniem..Zreszta przy calej zwinnosci wydry morskiej i nieustajacej energi,pozycja na “plecach”, wspomagana naturalna wypornoscia futra z babelkami powietrza - jest ich ulubiona.Poniewaz wiekszosc czynnosci zyciowych - od odpoczynku przez jedzenie i..porod potomka, wydra wykonuje w tej pozycji, dlatego tez kolyszace sie na morzu kolonie wydry –przypominaja tratwe I tak tez sa nazwane...Na Alasce spotykano “tratwy” wydry morkiej skladajace sie z..2000 osobnikow! W innych rejonach swiata-(Zatoka Kalifornijska,Poludniowa Afryka)…tratwy maja najczesciej wielkosc…kilku ,do kilkunastu osobnikow.
Jak najprosciej odroznic samice od samca- ? Samice maja pogryzione (przez samce), z bialymi plamami blizn...nosy, co jest czeste w czasie ich zalotow.

Na zdieciu po lewej samica z malym ,po prawej – na tle mapy Aleutow - samiec..

Wydry sa bardzo czule na zanieczyszczenie srodowiska-w momencie najmniejszego zanieczyszczenia wody ,a przez to futra-traci ono swoje izolacyjne wlasciwosci I wydry umieraja z wyziebienia(hipotermi).Jeden wypadek tankowca-Exxon Valdez w 1989 roku w zatoce Ksiecia Williama - kosztowal zycie ponad 5000 wydr.
Jest tez ona niezastapionym elementem srodowiska. Utrzymuje ona w rownowadze i dobrej kondycji podwodne “lasy”skladajace sie z rosliny o nazwie kelp,to wlasnie kelp podtrzymuje zycie wszystkich innych gatunkow zwierzat i roslin morskich w tych zimnych wodach – a wydry reguluja ilosc jezowcow,ktore z kolei sa tych podwodnych lasow glownym zagrozeniem.Tak na marginesie-Matka wydry zawija swojego mlodego w lisc kelpu, zeby prady nie wyniosly go za daleko, kiedy ona bedzie nurkowac.( zazwyczaj do 40 metrow na 2-3 minuty,ale widziano wydre zabierajaca kraba na 97 metrach!).”Tratwy” wydr, trzymajac sie miedzy soba, w czasie snu tez specjanie zaplatuja sie w liscie kelpu, zeby prad nie wyniosl je za daleko I nie rozerwal “tratwy”...

Kelp, ktorego dlugosc w Zatoce Kalifornijskiej dochodzi do nawet do 65 metrow,tutaj na Aleutach ma tych metrow zaledwie kilka ,ale jest niezbednych do podtrzymania wszelakiego podwodnego zycia w tych chlodnych wodach polnocy.Powinnismy go znac –bo produkowany z niego specyfik- algin – uzywamy w produkcji..opon jako rozcienczacz … zjadamy go tez w lodach - gdzie zapobiega ich krystalizacji. Smacznego ;o))

Pierwsze Europejskie wzmianki o Aleutach i Unanganach pochodza z 1 sierpnia 1759 kiedy to Stepan Glotov-rosyjski dowodca wyprawy mysliwskiej, przybyl na Ounalashka, jak nazwe wyspy..”przy polwyspie” wymawiali miejscowi. Wspolczesnie jest to zastrzezona nazwa korporacji dzialajacej na calych Aleutach - jej prezesa mialem przyjemnosc goscic na statku ,na zorganizowanym przyjeciu dla aleuckich VIP’ow( wrocimy do tego w czesci 3-ciej opowiesci o Aleutach ;o)).

Intensywna bezpardonowa eksploatacja Unganow,gwalty ich kobiet i wymuszanie przez Rosjan polowania, wylacznie dla futer wydry, wywolaly juz 4 lata pozniej , otwarty konflikt. Unanganie spalili 4 statki i zabili 175 agresywnych, pijanych Rosjan, ale ci wrocili z wieksza sila i doslownie zmasakrowali Unganow.Od 1774 roku Rosjanie ustanowili tam stala faktorie ,ktora zmonopolizowala handel futrami. Taka sytuacje zastal tam Capitan James Cook,ktory ze swoja III wyprawa w 1778 roku dotarl na Aleuty i Unalaske , napotkal tam kilka zruszczonych wiosek Unanganow ,oraz nawigatora rosyjskiego Gerasim Izmailowa

John Webber –kronikarz wyprawy Cooka ,wlasnie wtedy naszkicowal we wspominanym juz dzienniku podrozy , portret mlodej Aleutki,jeden z ostatnich oryginalnych dowodow ….ginacego swiata Unanganow.

Proba Hiszpanskiego opanowania wysp nastapila w 1788, kiedy to dotarla tutaj jedna wyprawa …ktora spelzla na niczym.Don Esteban Jose Martineza odwiedzil Unalaske i przemianowal wyspe na “Puerto de Dona Maria Luisa Teresa”.Na tym skonczyla sie dzialalnosc Hiszpanow na tych wodach - Rosjanie juz omocnili swoje panowanie na wyspami.

W 1825 na miejscu wczesniejszych, oktagonalnych cerkwi z wiezyczka dzwonna przy ujsciu Losiosiowej rzeczki Iliuliuk, zbudowano drewniana(z przywiezionego z Alaski drewna) Cerkiew Swietego Wniebowstapienia.Dokonal tego Ojciec Ionan Veniaminov- bardziej znany jako Biskup Alaski (pozniej uswiecony) Innocent.

Ionan Veniaminov-Biskup z Alaski (tak naprawde z Aleutow - Unalaski;o)

Dzialalnosc tego czlowieka jest nie do przecenienia.Studiujac jezyk i kulture Unanganow,nie tylko uswiadomil im ich odrebnosc kulturowa ,ale poniewaz nie mieli jezyka pisanego, zaadaptowal alfabet pisany,spisal ich wierzenia i podania przekazywane ustnie ,oraz przetlumaczyl na jezyk Unganow Pismo Swiete.I mimo, ze pozniej, po nominacji na biskupa nowo mianowanej diecezji Kamczatsko-Kurylsko-Aleucko-Alaskanskiej, przeniosl sie na zachodnia wyspe Aleutow – na Sitka,praktycznie wiekszosc wiedzy etnograficznej o Unanganach z Unalski i calych Aleutow-czerpiemy z Jego dziennikow.

W 1894 na tym samym miejscu postawiono cerkiew istniejaca do dzisiaj -najstarszy kosciol USA na planie krzyza , z ikonostafem ,oraz calym wyposazeniem liturgicznym pochodzacym wedlug relacji Biskupa Innocentego, z niewymuszonych , ale przekonanych do nowej wiary Unanganow ,ktorzy w ramach dotacji w futrach morskiej wydry i lisa alaskanskiego-przeznaczali ich wartosc na wyposazenie Cerkwi.

Mozolna ,przeprowadzana poza Aleutami,renowacja okolo 200 Ikon z tej cerkwi, zabierze kolejne lata - ale warto,gdyz niektore z nich sa z czasow ...Katarzyny Wielkiej.Tak na marginesie - wieza Cerkwi i dzwonnicy –to ciagle okupowane przez ..orly – najlepsze miejsca obserwacyjne..Sledza nie tylko to co dzieje sie w osadzie, moje zabawy z Ozyrem-podroznikiem, psem przyjaciela, ale pilnuja rowniez ,czy pod JEDYNYM MOSTEM Aleutow nie przeplywaja …LOSOSIE.

Tak to one, ORLY, ze stanowiska obserwacyjnego na cerkwi, pierwsze zauwaza fakt przybycia kolejnej fali lososia, ktorego poszczegolne gatunki wplywaja w trakcie sezonu w kazda rzeczke Unalaski, w tym rowniez w pobliska Iliuliuk-prowadzaca do jeziora o tej samej nazwie-miejsca tarla lososia..polozonego w centrum osady.

Na zdieciach –moje spotkanie,kilka kilometrow za osada - z Lisem Aleuckim-kolejnym “ORLEM” z wysp…ktory nie zagrozony-ludzi jest tak malo i..raczej nie wybieraja sie dalej niz kilkaset metrow poza wioske..calkowicie zignorowal moja obecnosc - na pozywienie sie nie nadawalem,zagrozenia z mojej strony nie oczekiwal..wiec po chwili pozowania do zdiec..udal sie spokojnie,lapa za lapa..w swoja strone;o))

Ludnosc Unanganska na calych Aleutach (150 wysp!) oceniano na okolo 25 000 osob.Ich wczesna “eksploatacja” przez Rosjan ,zawleczone choroby ,oraz epidemie zakaznych chorob przywleczone przez” bialych” mysliwych-odra,ospa wietrzna,koklusz -szczegolnie w latach 1836 -1840, wreszcie grypa hiszpanka w 1900 i 1919 roku , doslownie zdziesiatkowaly Unanganska populacje.
II wojna swiatowa i przymusowa ewakuacja mieszkancow na Kontynent Amerykanski, praktycznie wyeliminowaly cala nacje.

Wspolczesnie, mimo ze jest grupa osob deklarujacych Unanganskie pochodzenie - doslownie garstka z nich ma domieszki Unanganskiej krwi.Mialem wielka przyjemnosc spotkac i zaprzyjaznic sie z Pania(nie mam autoryzacji –wiec nazwisko sobie darujemy) ,ktora jest Unanganka - jej Ojciec byl trzed wysiedleniem przez armie amerykanska w 1940 roku – ostatnim “Starszym” wioski na Unalaska- tutaj sfotografowany na wiezy ,przy dzwonie cerkwi,jakby wyczuwal ,ze to podzwonne dla calej Unanganskiej populacji i..cywilizacji.

A gdzie ORLY z tytulu posta??? No sorry, tak jak na Aleutach ..sa wszedzie..przegladnijacie caly post ;o)) Ten piekny i dumny ptak zauroczyl mnie tak ,ze gdziekolwiek na Unalasce na nie trafilem –reka sama wedrowala do spustu migawki.. Kazdy z nich jest inny- kazdy przepiekny i ma wlasny charakter, wyraz “twarzy” zalezny tez od pogody i ..humoru. Aleuckie i Alaskanskie sa najwiekszymi Orlami Ameryki- doskonale wypasionymi na..lososiu, ktory w sezonie co kilka tygodni (inny gatunek) regularnie przyplywa na tarlo…a ORLY i nie tylko one…z tego korzystaja..Orlom doslownie nie moglem sie oprzec,tym bardziej ,ze wykazywaly przybyszowi z Polski- niesamowita cierpliwosc i ..tolerancje-pozwolily sie zblizac ..doslownie na wyciagniecie reki… Jednego wprost namawialem, zeby zabral sie ze mna do Polski..ale w koncu odmowil wspolpracy…

Troche smutniejsza tajemnica(znana miejscowym) jest to , ze w poblizu ludzkich siedzib, w przerwach miedzy tarlem lososia ,zamiast jak to w Naturze… glodowac..Orly Unalaski nauczyly sie zdobywac pozywienie w ..smieciach z ludzkich gospodarstw..nie mowcie tego nikomu.. Tak - dumny symbol Prezydenta USA,Instytucji stanowych i federalnych – grzebie w smieciach..