Zabiorę Was: listopada 2016

cpt. Roman Miciński

..ZABIORĘ WAS ® :

Rjecina –(przez Wlochow zwana Eneo, lub Fiumara), wbrew nazwie( tlumaczy się jako WIELKA RZEKA) to, mozna powiedziec – niepozorna (ups!) , ale bardzo ciekawa rzeczka- zaledwie 19 km dluga, przez wiekszosc swojego biegu nie przekracza szerokosci 10 -12 metrow. Jej poczatek to wybijajace zrodlo, w naturalnej jaskini lezacej na wysokosci 325 metrow - w polowie wysokiego klifu Kicej.

Faktem jest, ze zrodlo to powstalo zaledwie w …1870 roku, po trzesieniu ziemi ,gdyz oryginalne zrodlo rzeki było umiejscowione pod..sasiednim wzgorzem (Podjavoire). Zapora wodna i sztuczne jezioro Valici, w polowie biegu rzeki uspokoilo nieco jej szalone wody– bedace nie do opanowania,w trakcie.. powodzi.

Podobnie jak wiekszosc jej doplywow- przez duza czesc roku...jest prawie sucha ,a dopiero wiosenne opady i roztopy pokazuja jej i jej doplywow, nie okielzana sile.Ta szalona woda spowodowala, ze ponad polowa calej rzeki plynie przez malowniczy, pod wieloma wzgledami niebezpieczny ,a przez to rzadko odwiedzany , dziki kanion.Jest on imponujacym dowodem jej sily.

Jakiekolwiek proby opanowania rzeki i wykorzystania jej potencjalu dla celow gospodarczych, wczesniej, czy pozniej konczyly się fiaskiem i ..zniszczeniem, nawet najbardziej wymyslnych mlynow i tartakow, napedzanych sila wody.

Jedyny odrestaurowany, 350 letni mlyn wodny Rjeciny - to Gaspar's w Martinovo..

Odkrywanie jej tajemnic rozlozylem na dwie wyprawy, w dwoch roznych porach roku.Obydwie rozpoczely się… od jej ujscia – gdzie podzielona na dwa ramiona opasajace historyczne miasto RIJEKA (Fiume), uchodzi do Adriatyku ,czyli do Morza Srodziemnego.

Widok Rijeki ze wzgorza Trsat..

Miasto Rijeka,oprocz walorow historycznych,zainteresowalo mnie glownie jako miejsce narodzin TORPED MORSKICH..ale o tym za moment ;o)).

Rijeka ze swoim portem dostepnym dla statkow oceanicznych, lezy w glebi glebokowodnej (ponad 50 metrow) ,otoczonej skalistymi wyspami zatoki, doplywajac do ktorej, najpierw widzimy wzgorze Trsat, na którym pierwsza twierdza została wybudowana jeszcze przez Ilirów.

Walory obronne i strategiczne miejsca docenili przybyli na te tereny Rzymianie nadajac mu nazwe Celtic Tharsatica. Później fortyfikacja należała do rodu Frankopanów, którym zamek zawdzięcza obecny wygląd. Do poważnych zniszczeń doprowadziło trzęsienie ziemi z 1750 roku. W 1826 roku kupił go wojskowy armii austriackiej, hrabia Laval Nugent von Westmeath, który odbudował zamek w stylu neogotyckim.

Arystokrata dobudował rodzinne mauzoleum, w stylu doryckiej świątyni z czterema marmurowymi filarami podpierającymi fasadę - "lekko" -mowiac kolokwialnie- tylko pasujace do otoczenia swoim stylem.

Historycznie,ze względu na strategiczne polozenie i glebokowodny port, posiadanie miasta i twierdzy lezalo w interesie wszystkich krolestw ,imperiow i tworow panstwowych na przestrzeni wiekow.

Dlatego tez było wielokrotnie atakowane, przechodzilo z rak do rak ,w takt narodzin i upadkow imperiow. W 803 zostało podbite i włączone do Imperium Karola Wielkiego. Od VII do VIII wieku najeżdżały je plemiona Ostrogotów, Awarów i Słowian, Bizancji,wladane bylo przez Lombardow. W późniejszym czasie miasto stało się miejscem rywalizacji o wpływy: papiestwa i Wenecji - dzisiaj echem tych zmagan jest fakt ,ze około 20 tysiecy z jego 128 tys .mieszkancow uzywa jezyka weneckiego (odmiana Fiumano) ,a drogowskazy z wloskiego Triestu wskazuja droge nie do Rijeki ,ale do miasta.... Fiume! Największe znaczenie i świetność miasto przeżywało w średniowieczu – dogodne położenie sprzyjało bogaceniu się na handlu, wysokie mury chroniły przed najeźdźcami.

Barokowa zabudowa wierzy zegarowej Rijeki( z 1876 roku) laczy deptak Korzo, z najstarsza czescia miasta,w poblizu jedyne miejsce, gdzie zachowaly się resztki najstarszych murow miasta…

W 1466 miasto zostalo kupione..przez Habsburgow (Fryderyka III) i bez krotkiego okresu francuskich rzadow w czasie wojen napoleonskich 1805-1813,było wlasnoscia Habsburgow przez ..450 lat. W 1719 miasto Rijeka i jej port, zostal zadeklarowany jako wolny port z pobliskim Triestem, aby w ciagu zaledwie kilku lat stac się glownym portem handlowym dla… Wiednia. Na polecenie Marii Teresy, w 1779 roku miasto przeszło we władanie węgierskie, rozkwitajac jako jedyny port wegierskiej czesci Imperium i wygodny dostep do morza. Bedac waznym ekonomicznie regionem Austro-Wegier ,otrzymalo pewna doze niezaleznosci, w ramach krolestwa Chorwacko-Slowenskiego.Stalo się w tym czasie znaczaca baza marynarki Austro-Wegier i siedziba Akademi Morskiej ,szkolacej oficerow dla floty Imperium.Kompanie zeglugowe (slynna „Adria”) ,produkcja maszyn parowych i kotlow montowanych na okretach rozwijajacej się marynarki wojennej imperium, oraz duza papiernia slynna z produkcji bibulkowego papieru papierosowego ,znanego na ..calym swiecie(sic!), tylko potwierdzily rosnace znaczenie ekonomiczne.Dzieki pobliskiemu polozeniu powstala nawet rywalizacja miedzy Triestem ,a Rijeka podobnie jak dzialo się to miedzy Austria ,a Wegrami w ramach przeciez tego samego Imperium .Tak ,czy inaczej, żeby nie zaogniac już panujacych animozji, dowodztwo Austro-Wegierskiej Floty Imperialnej , zamawialo nowe okrety scisle stosujac zasady rownego podzialu zlecen miedzy stoczniami obydwu miast.

W kanionie Rjeciny- zachowaly się romantyczne ruiny papierni i zniszczonych zywiolem dzikiej rzeki mlynow.

Czy znacie historie powstania morskiej torpedy?? Znacie..wiedzialem..;o(
....to posluchajcie.. ;o))

Wynalazca torpedy, to urodzony w Rijece Giovanni Luppis, komandor porucznik Cesarsko Krolewskiej Marynarki Wojennej,przed odejściem na emeryturę jako kapitan fregaty austro-węgierskiej, w oparciu o pomysl anonimowego innego oficera, zaprojektowal calkowicie nowa bron, zwana „Salvacoste” , czyli „obrońca wybrzeża”.

Giovanni Luppis i Robert Whitehead – wynalazcy torpedy…

Chodziło o drewniana jednostkę pływająca, o długim kształcie napełnioną materiałami wybuchowymi i niewidocznymi „szklanymi”(sic!) żaglami, którymi można było sterować z brzegu.

Torpeda Luppisa-Whiteheada

Luppis zmodyfikował projekt ,a następnie zbudował model o konstrukcji drewnianej, z własnym napędem mechanicznym w postaci śruby na rufie. Obiekt był sterowany z brzegu przy pomocy …systemu lin. Ładunek prochu czarnego eksplodował przy wrogiej jednostce przy pomocy zapalnika kontaktowego.

Testowane eksperymentalne modele, ze względu na niska wartosc bojowa i duza awaryjnosc, nie znalazly zrozumienia w dowodztwie floty.Dopiero spotkanie z Robertem Whiteheadem-kierownikiem wytworni w Rijece ,produkujacej morskie kotły i maszyny parowe, które były najbardziej nowoczesnymi produktami epoki, zaowocowalo ulepszeniami do projektu Luppisa.To jednak dalej nie gwarantowalo sukcesu u dysydentow floty.Whitehead zainwestował dwa lata pracy w nowy projekt – nowa konstrukcja napędzana była nowatorskim silnikiem pneumatycznym pomysłu Whiteheada; była też konstrukcją podwodną i adoptowala idee ich motazu na pokladzie okretu. Chociaż wynalazek niewiele miał wspólnego z pierwotnym projektem Luppisa, Whitehead mimo to, zawarł z nim spółkę , choc już sam rozwiazal wiele problemów technicznych. Pierwsze nieudane próby odbyły się w 1866, po czym Whitehead pracowal nad rozwiązaniem stabilności i glebokosci zanurzenia torpedy.Około 50-ciu prob odbylo się na zatoce Rijeki ,a austriacka kanonierka „Gemse” została przystosowana w miejscowej stoczni, do uzycia torpedy, stajac się pierwszym torpedowcem na swiecie.Jej dowodca Porucznik hrabia Georg Anton von Hoyos, już nieco później, poślubił córkę Whiteheada , Alicje...Taki to byl torpedowy chlopak;o))

W 1868 armia austro-węgierska zakupiła niepelne prawa do nowej broni,w tym czasie zdolnej utrzymac stabilny kurs,zanurzenie i predkosc 7 wezlow, przy zasiegu…650 metrow . W 1873 roku w zakładach Stabilmento Tecnico Fiumano powstała fabryka torped Whiteaheada – pierwsza fabryka torped na świecie.Stalo sie to dzięki zaliczce na poczet 100 torped(381 mm srednicy) dla Niemieckiej Imperialnej Floty i gwarancja, że Niemcy zaopatrywać się będą w torpedy przez nastepne 10 lat..W dwa lata zaklad budowy torped w Rijece ,z roczna produkcja 800 sztuk, staje sie najbardziej zaawansowanym technologicznie zakladem metalurgicznym swoich czasow na swiecie, ze stacja prob i basenem portowym umozliwiajacym montowanie wyrzutni bezposrednio na okretach.Jednak juz trzy lata później, rząd Wielkiej Brytanii, założył własne zakłady produkcji torped na licencji Whiteheada i do końca 1879 roku sprzedał 1083 torpedy (14- i 15-calowe) do dziewięciu krajów. Produkcję torped w rijeckiej fabryce zakończono w 1966 roku.

Przekroj torpedy parogazowej - modyfikacji torpedy z przelomu IXX i XX wieku opartej na idei Whiteheada.

Jeżeli już jestesmy przy duzych…ups! predkosciach - Morska Akademia Austro –Wegierska w Rijece, jest także miejscem pionierskich osiagniec w fotografi obiektow poruszajacych sie z wielkimi predkosciami. To tutaj w 1889 roku zrobiono pierwsza forografie kuli poruszajacej się z ponadzwiekowa predkoscia,dajac podwaliny do studiow i eksperymentow austryjackiego naukowca i filozofa Ernesta Macha (tak! tego Macha!) z predkosciami ponaddzwiekowymi Pamietajcie - Rijeka!

Początkowo, po I wojnie światowej miasto stało się przedmiotem sporów pomiędzy Włochami, a nowo powstałym Królestwem Serbów, Chorwatów i Słoweńców. Zajete przez sily miedzynarodowe, stalo się jednym z punktow podzialu Europy,w czasie paryskich rozmow pokojowych. W czasie negocjacji dotyczących przyszłości Rijeki, miasto 12 września 1919 zajal włoski poeta Gabriele D'Annunzio, ktory stanął na czele oddziałów ochotniczych.Na mocy Traktatu w Rapallo w 1920 roku, utworzono Wolne Miasto Rijeka, a oddziały włoskie krwawo stłumiły rządy D’Annunzio(Krwawa Wigilia).

Grafika Henryk Feilhauera przedstawiajaca D’Annunzio przy pracy.

W 1924 znowu uległo ono podziałowi – większość terytorium i samo miasto zostało przyłączone do Królestwa Włoch. Granica morska pomiędzy Rijeką ,a wysepka Sušak, biegła jak dawna granica pomiędzy terytorium Rijeki i Królestwem Chorwacji, (za czasow autonomicznego regionu w węgierskiej części Austro-Węgier ),natomiast na ladzie..korytem i kanionem... rzeki Rjeciny.

II wojna swiatowa, przez wloskich i niemieckich okupantow, przyniosla kolejne ofiary wśród ludnosci cywilnej,w odwecie za aktywnosc partyzantow wokolo Rijeki-chetnie korzystajacych z latwego do obrony nawet niewielkimi silami, kanionu RJECINY.

Strategiczne polozenie,port stocznie i rafinerie stalo się także czestym celem amerykansko-brytyjskich atakow bombowych, przynoszac kolejne ofiary.Po II wojnie światowej w 1947 miasto zostało przyłączone do Jugosławii, a pozniej-nie ruszajac się z miejsca;o))... wrocilo do Chorwacji.

Ale wracajmy do moich wypraw w gore kanionu Rjeciny. Pierwsza - wczesna wiosna ..byla samotna i bez zabezpieczenia…linami.Troche ryzykujac upadek,chwytajac sie galezi i korzeni drzew, dotarlem na dno kanionu- nie majac wiedzy, ze kilkaset metrow dalej jest w miare dostepne zejscie gorska sciezka, uzywana przez poganiaczy mulow, dostarczajacych ziarno do (teraz już zniszczonego) mlyna.Pozniej juz pomimo trudnosci poruszania sie dnem kanionu,bylo tylko ciekawiej.

Most drogowy nad kanionem i sciezka dla mulow transportujacych ziarno.

Rzeka zauroczyla mnie swoim kanionem, wodospadami,sladami ludzkiej dzialalnosci i jaskiniami z wejsciami odkrytymi, dzieki niskiej wodzie. ….jej czyste wody pelne byly troci,widoczne były slady pobytu rakow i..krabow slodkowodnych.

Druga wyprawa ..kilka miesiecy pozniej, była już wyprawa kwalifikowana i „profesjonalna” - z moim synem i oficerem ze statku - Chinczykiem…

Do niektórych jaskin w kanionie Rjeciny dostac moglismy się tylko droga wspinaczkowa..lub wplaw..ale zawsze warto bylo....

sie moczyc w zimnej wodzie (patrz strzalka na zdieciu)chocby dla spotkan 3-ciego stopnia jak to..;o))

Rijeka zaprasza na swoje karnawaly (w tym slynny karnawal dzieciecy), kiedy to miasto okupuje ponad 200 „zamaskowanych" karnawalowo grup tanecznych, a ilosc przyjezdnych i turystow, przekracza ilosc mieszkancow miasta.

Inna stala atrakcja Rijeki jest rajd "Paris - …Bakar" ( nazwa jakby znajoma..choc troche;o)). Start do rajdu odbywa się z uliczki za… restauracja..Paris ,w czesci miasta tez zwanej Paryzem..natomiast meta rajdu jest stosunkowo niedaleko ,bo ..zaledwie 20 km dalej.. w dzielnicy Bakar. Kierowcy i pasazerowie starych samochodow bioracych udzial w rajdzie, tez maja ubrane karnawalowe maski..;o))

Ale moj statek ( z synem i ... chinska zaloga na pokladzie) nie czekal na nadejscie Karnawalu i jego atrakcji.Bedac w drodze wypatrywalismy już nowych wypraw i przygod ..tuz za Horyzontem… w drodze do Indii , Chin i Japoni..

Odpowiedz na pytanie z Face Booka-
Dokad leci ta mewa ?...
Tuz za horyzont..po nowe wyzwania i przygody.;o))

Zabiorę Was

piątek, 25 listopada 2016

# 44 - RIJEKA – TORPEDY I …PAPIEROSOWA BIBULKA - W KANIONIE RZEKI RJECINY...